به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در خراسان شمالی، «مصطفی قدوسی» فعال فرهنگی و مدیر کتابفروشی «کوچه کتاب» در بجنورد و ایده‌پرداز طرح‌هایی مانند «کوچه کتاب»، «سنگر کتاب»، «سفیر کتاب» و «دوچرخه کتاب» که هم‌اکنون در این شهر در حال اجرا هستند، حالا به‌دنبال اجرای طرحی با عنوان «برنامه جامع خدمات کتاب خراسان شمالی» است. درباره فعالیت‌های یادشده و موانع موجود بر سر راه اجرای طرح‌های ترویجی حوزه کتاب، با قدوسی که دکترای نقشه‌برداری دارد، به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه از نظر مخاطبان می‌گذرد.

فعالیت در حوزه کتاب را به‌صورت جدی از کِی شروع کردید؟

رشته تحصیلی من با حوزه کتاب مرتبط نیست اما به‌‌خاطر علاقه­ وافر به کتاب از سال 1378 فعالیت در زمینه کتاب را با کار کردن در «کتابخانه خصوصی جهانی» در آشخانه شروع کردم. از دو سال گذشته هم فعالیت جدی خودم را در رابطه با طرح‌های پژوهشی حوزه کتاب شروع کردم و در این دو سال طرح‌­های «آمایش فضاهای کتابخانه‌های عمومی استان خراسان شمالی» و «آمایش فضاهای آموزشی استان خراسان شمالی» را به‌‌عنوان همکار و مجری طرح انجام داده­‌ام.

آیا در زمینه کتاب طرح‌هایی هم داشته اید که در استان اجرایی شده باشد؟

در زمینه‌های اجرایی نیز در یک سال گذشته طرح‌­هایی همچون «کوچه کتاب»، «سفیر کتاب»، «دوچرخه کتاب»، «از فرصت استفاده کن کتاب بخوان»، «گوشه کتاب»، «خاطره‌بازی با کتاب»، «حدس کتاب»، «ویترین محرّم» و «برنامه جامع خدمات کتاب خراسان شمالی» را به‌‌عنوان مجری طرح در شهر بجنورد اجرایی کرده­‌ام و از 6 ماه گذشته نیز کتاب‌فروشی «کوچه کتاب» را با همکاری یکی از دوستانم در بجنورد راه­‌اندازی کرده‌ایم.

اجرای طرح «کوچه کتاب» در خیابان‌های بجنورد

آیا در خراسان شمالی و شهر بجنورد ظرفیت مناسب برای اجرایی کردن طرح‌های کتابخوانی وجود دارد؟

بر پایه تجربیاتم در زمینه کتاب، عرضم می‌کنم که استان خراسان شمالی از پتانسیل مناسبی در زمینه فرهنگ کتابخوانی برخوردار است اما باید از این ظرفیت به ‌درستی استفاده شود. به هر حال، در کنار تمامی پتانسیل‌­ها، ضعف‌هایی هم وجود دارد که نمی‌­توان آن­ها را نادیده گرفت. این ضعف­‌ها منشاهای مختلفی دارد که برخی ناشی از سیاست­‌های مربوط به نهادهای حاکمیتی، برخی ناشی از تغییرات روند بازار و برخی هم ناشی از مشکلات مربوط به خود کتاب‌فروشان است.

به نظر شما سرمایه‌گذاری در حوزه کتاب بازده اقتصادی دارد؟

بازار کتاب به‌طور عام از ظرفیت درآمدزایی بالایی برخوردار نیست و به‌نوعی نسبت به سرمایه­‌گذاری انجام‌ شده، بازدهی خوبی ایجاد نخواهد شد و دلیل آن هم قیمت ثابت کتاب به رغم نوسانات تورمی در جامعه است.

چه مشکلاتی در حوزه کتاب در خراسان شمالی وجود دارد؟

از مهم­ترین مشکلات، نحوه مدیریت نمایشگاه‌های کتاب توسط دستگاه‌های متولی است؛ همان­طور که مطلع هستید یکی از مهم­ترین منابع درآمد برای کتاب‌فروشی‌ها مربوط به حضور در نمایشگاه‌­ها به‌ عنوان نماینده ناشران و سودِ خوب ناشی از این نمایندگی است؛ اما متأسفانه در استان خراسان شمالی به‌ دفعات شاهد آن بوده‌ایم که مجوز کتابفروشی به افراد غیرمرتبط داده می­‌شود، بدون اینکه سررشته­‌ای در زمینه کتاب داشته باشند. صرفاً این وسط نقش دلالی کتاب پررنگ‌­تر می­‌شود و با مجموعه­‌های موجود با کلان­شهرها قرارداد منعقد می­‌کنند و فقط حق فروش خود را برمی‌­دارند و به‌جای اینکه درآمد این نمایشگاه، افراد فعال فرهنگی را بهره­‌مند سازد، صرفاً در اختیار افرادی واسطه قرار می­‌گیرد.

کتابفروشی‌های بزرگ پایتخت برای ایجاد شعبه به بجنورد می‌آیند و مجوز دادن به آنها برای راه­‌اندازی شعبه در استان، از دیگر مشکلات دیگر در حوزه کتاب در استان خراسان شمالی است. با یک بررسی ساده می­‌توان مشاهده کرد بازار کتاب در استان خراسان شمالی محدود است و اگر یک شعبه بزرگ کتاب­فروشی پایتخت به استان خراسان شمالی وارد شود، کتاب‌فروشی‌های دیگر باید بسته شوند؛ مثل کتاب‌فروشی امید فردا. با انجام این اقدامات، افراد جوان و با انگیزه استان دیگر انگیزه‌­ای برای تاسیس کتابفروشی نخواهند داشت. این شعب کتابفروشی‌های پایتخت به‌دلیل تضاد فرهنگی با استان ما نتوانسته­‌اند در راستای ارتقای فرهنگی استان ما کارکردی داشته باشند و صرفاً در راستای منفعت مالی در استان­‌های کوچک افتتاح می­‌شوند و درآمدی که باید وارد سفره­‌های مردم در استان خراسان شمالی شود، روانه پایتخت می‌­شود.

فروش آنلاین چه تاثیری در رونق بازار کتاب داشته است؟

یکی دیگر از مشکلات بزرگ کتاب در استان خراسان شمالی، تغییر بازار کتاب به شیوه­ آنلاین است. متأسفانه استان ما از بستر لازم برای تغییر به این شیوه برخوردار نیست و اکثر کتاب‌فروشی‌ها به‌صورت سنتی فروش می‌­کنند. همین موضوع نیز لطمه بزرگی به بازار کتاب در خراسان شمالی وارد کرده است. از همه­ مشکلات مهم‌­تر می­‌توان به خود کتاب‌فروشی‌ها اشاره کرد؛ متأسفانه اکثر مدیران کتابفروشی‌ها در استان خراسان شمالی به‌‌خصوص در شهر بجنورد، کتاب‌فروشی را به‌نوعی با شغل فروشندگی اشتباه گرفته­‌اند. اکثراً وجود تخصص برای این شغل و زمینه‌ی مطالعاتی لازم برای آن را نادیده گرفته‌اند و متاسفانه متولیِ دولتی هم برای افزایش سواد اطلاعاتی کتابفروش‌ها برنامه­ خاصی در نظر نگرفته است. همین موضوع مزید بر علت شده است چون به این شغل به دیدگاه فروشندگی نگاه شده است و به همین خاطر و به‌دلیل اتفاقات سالیان اخیر و کاهش درآمد کتاب­فروشی‌­ها، مشاهده می‌­شود که برخی از آن­ها به شغل‌­های واسطه‌گری همچون بنگاه املاک روی آورده­‌اند.

اجرای طرح «دوچرخه کتاب» در بجنورد

نبود اتحادیه مستقل و فعال در حوزه کتاب در استان، چقدر در به وجود آمدن این مشکلات موثر بوده است؟

متاسفانه ما اتحادیه­‌ای مستقل در حوزه کتاب در سطح استان خراسان شمالی نداریم و این موجب می‌شود بعضا بین کتابفروشی‌ها در استان، اختلاف وجود داشته باشد و برخی تازه­‌واردهای این شغل هم با استراتژی­‌هایِ اشتباه در فروش، مثلا تخفیف بیش از حد، هم به خودِ آن کتابفروش در میان‌مدت و درازمدت و هم به سایر کتابفروشی‌ها صدمات جبران­‌ناپذیری را وارد می‌کند.

منفعل بودن کتابفروشی‌های استان در فعالیت­ه‌ای مرتبط با کتاب در سطح استان و کشور، از دیگر مشکلات حوزه کتاب در خراسان شمالی است؛ شاید به‌ جرات می‌­توان گفت هیچ‌کدام از کتاب‌فروشی‌های استان به‌عنوان متولی فرهنگ کتاب در استان حتی در هفته کتاب برنامه­ خاصی نداشتند. این موضوع هم ناشی از نگاهِ فروشندگی آن­ها به شغلِ کتابفروشی است. جا دارد تا متولیان دولتی، نظارت بیشتری بر افراد شاغل در این حیطه داشته باشند. چرا که این افراد نمادهای فرهنگی جامعه هستند و منفعل بودن آنها، مانع از تعالی جامعه می­‌شود.