به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) قوکاسیان (1329ـ 1393) کسی بود که زندگی‌اش را برای کشف سویه‌های نوآورانه و جدّیِ هنر سینمای ایران گذاشت و محبوبیت و احترامی یگانه نزد همۀ بزرگان سینمای ایران داشت؛ از فرخ غفاری و آربی اوانسیان و بهرام بیضایی و بهمن فرمان‌آرا گرفته تا محمدرضا اصلانی و سهراب شهید‌ثالث و مسعود کیمیایی و منوچهر طیّاب... . او فیلم‌سازان منزوی دوران خودش را گوشِ شنوا بود و ستارگان مشهور را وامی‌داشت‌ به گفتن از ریشه‌های هنر و حرفه‌شان.

زاون پدیدآورندۀ نخستین کتابِ فیلم در ایران است؛ کتابی منحصراً دربارۀ فیلم بلند «چشمه» ساختۀ اوانسیان (1351). خود او گفته: همین فیلم «چشمه» بود که حرفه‌ام را سینما کرد.



به‌تازگی گزیده‌ای از مقالات و یادداشت‌های زاون در مجموعه‌ای به‌نام تاریخ سینما از ما شروع نمی‌شود، به چاپ رسیده است. مقالات به انتخاب دو تن از شاگردان دلتنگ او، حامد قصری و مصطفی حیدری هستند و به‌لحاظ تاریخِ نگارش‌شان، 40 سالِ اخیر فعالیت‌ مطبوعاتیِ قوکاسیان را پوشش می‌دهند؛ 13 مصاحبۀ بلند با چهره‌های سینمای ایران، 5 یادداشتِ بس‌ خواندنی و نیز یک مصاحبۀ کوتاه با نادر مشایخیِ موسیقیدان.

کتاب با گفت‌وگویی به‌حق آموزنده با آربی اوانسیان، کارگردان پیشرو سینما و تئاتر ایران، درباره آخرین کارِ تئاتری‌اش در ایران ـ نمایش «سواری درآید رویش سرخ» در 1355ـ آغاز می‌شود و با یادداشتی متعلق به 1389 درباره زنده‌یاد فریدون رهنما شاعر و سینماگرِ صاحب نظریۀ ایرانی به پایان می‌رسد.

مصاحبه‌ها:
با آربی اوانسیان ـ «ما اسطورۀ زمانِ حال‌مان را گم کرده‌ایم» ـ مجله نگین، 1355
با فریدون معزی مقدم ـ «فدریکو فلینی؛ مردی که منطق را معزول کرده است» ـ مجله نگین، 1355
با حسن بنی هاشمی ـ «نوشته‌های فیلم‌نشده‌ای دارم» ـ بولتن سینمای آزاد، 1356
با ابراهیم مختاری ـ «نزدیک‌بودن به طبیعت به‌معنای بهتربودن نیست» ـ مجله زنده‌رود، 1373
با نادر مشایخی ـ «فضای دراماتیک اپرای ملکوت برایم مهم بود» ـ مجله کلک، 1376
با بهزاد رحیمیان ـ «تاریخ سینما از ما شروع نمی‌شود» ـ مجلۀ جهان کتاب، 1380
با محمد تهامی نژاد ـ «نگاهی جدید به زوایای پنهان در سینمای ایران» ـ مجله جهان کتاب، 1381
با بهمن فرمان‌آرا و مینو فرشچی ـ «هراس من از مرگ نیست، هراس من از بیهوده زیستن است» ـ مجله فرهنگ پارسی، 1374
با فرخ غفاری ـ «تأثیر سینمای اکسپرسیونیسم در بخشی از کارهای هدایت» ـ مجله فرهنگ پارسی، 1385
با مازیار اولیایی‌نیا ـ «بسیاری آثار ادبی را می‌توان رئالیستی برشمرد» ـ مجله فرهنگ پارسی 1385
با منوچهر طیّاب ـ «دوربین‌شان سرگردان است» ـ فصلنامه فرهنگ مردم 1385
با رضا کیانیان ـ «در سینما آدم خودش را می‌بیند» ـ مجله جهان کتاب، 1387
با هوشنگ مرادی کرمانی ـ «هر نویسنده‌ای زندگی‌نامۀ خودش را می‌نویسد» ـ مجله فارابی، 1388
با سعید منافی ـ «کیارستمی در خدمت هنر است» ـ مجله جهان کتاب، 1392

یادداشت‌ها
ـ «نگاهی به یک اتفاق ساده» ـ مجله کلک 1372
ـ «به یاد علی حاتمی: در مادر به دیدار مرگ دوست رفته بودیم» ـ مجله کلک 1375
ـ «خاطرات و رؤیاهایم از تسالونیکی: بر بالش ابرها پرواز می‌کنم» ـ  مجله کلک 1376
ـ «نوشتن با نور: گزارشی از نمایشگاه آثار ویتوریو استرارو» ـ مجله فرهنگ پارسی، 1384
ـ «سینمای روشنفکری، متفکری مانند رهنما دارد» ـ روزنامه شرق 1389

نوشته‌های زاون درباره بیضایی و فرمان‌آرا و کیمیایی و...
امّا در پیشانی کتاب از زبان گردآورندگان مقالات چنین آمده: «زاون قوکاسیان یکی از شخصیت‌های مهم سینمای اصفهان در دهه‌های اخیر بود. او علاوه بر فعّالیت در اصفهان، کتاب‌های بسیاری هم دربارۀ شخصیت‌های سینمایی کشور منتشر کرد. بهمن فرمان‌آرا، بهرام بیضایی، گلاب آدینه، مسعود کیمیایی، هوشنگ مرادی کرمانی، خسرو سینایی، عباس کیارستمی، فاطمه معتمد آریا، رضا ارحام صدر، لرتا هایراپتیان و... ازجمله کارگردانان و بازیگرانی بودند که در کتاب‌هایی با رویکرد تاریخ شفاهی سینما برابر او به گفت‌وگو نشستند. به همین دلیل، می‌توان قوکاسیان را یکی از نویسندگان و پژوهشگران تأثیرگذار بر تاریخ شفاهی سینمای ایران برشمرد.»

«اما چیزی که بیش از همۀ این کارها و آثار زاون را زاون کرد، احترام به نسل جوان و دانشجویانش بود و او به‌دنبال نسل‌سازی و استقلال جوانان شهر زادگاهش اصفهان بود.»

نیز بنگریم به پاره‌ای از یادداشتی که زاون در سال 1372 برای فیلم یک اتفاق سادۀ سهراب شهیدثالث نوشت: «سینمایی که به‌ظاهر قصّه ندارد؛ داستان‌گو نیست؛ پلان‌های طولانی دارد؛ عاطفه ندارد؛ سیاه است؛ دیالوگ اندک دارد؛ موسیقی متن ندارد؛ ساده است و زنده؛ و پر است از تنهاییِ روح که بازیگرانش از ابتدا تا انتهای فیلم با خود دارند.   
 
نوشته‌های اصلانی و سینایی و کیانیان و... دربارۀ زاون
این دومین کتابی است که پس از درگذشت زاون درباره آثار او منتشر می‌شود؛ هر دو توسط ناشران اصفهان. سال گذشته «فصلی دیگر با زاون قوکاسیان» (نشر مانا) بیرون آمد که در آن بسیاری دوستان قدیمی و جدید زاون درباره‌اش نوشته‌اند: جمشید مشایخی، جمشید ارجمند، بهمن فرمان‌آرا، محمدرضا اصلانی، کیومرث پوراحمد، کمال تبریزی، پرویز دوایی، خسرو سینایی، رضا کیانیان، مینو فرشچی، ناصر کوشان، محمدرحیم اخوت، فاطمه معتمدآریا و محمدعلی نجفی و بسیاری دیگران.



چاپ نخست کتاب تاریخ سینما از ما شروع نمی‌شود (عنوان دوم: گفت‌وگوها، مقالات و یادداشت‌های زاون قوکاسیان در چهار دهۀ گذشته)، بهارِ 1400، در 190 صفحه توسط انتشارات سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان منتشر شد. بهای کتاب 40هزار تومان است.