سرویس ادبیات خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، مریم داوری: راضیه تجار، رئیس انجمن قلم ایران از رمان‌نویسان و داستان‌نویسان شناخته شده کشورمان است. تجار مدرس داستان‌نویسی است و مدرک درجه یک هنری در ادبیات داستانی کسب کرده است. داوری جشنواره‌های مختلف از جمله کتاب سال، قلم زرین، پروین اعتصامی، جایزه ادبی یوسف، کتاب سال شهید غنی‌پور، گام اول و کتاب فصل در کارنامه کاری وی مشاهده می‌شود. از جمله آثار این نویسنده می‌توان به «سنگ صبور»، «نرگس‌ها»، «اقاقیا»، «زن شیشه‌ای»، «سفر به ریشه‌ها»، «سه شنبه‌های عزیز»، «این چراغ نباید خاموش شود»، «محبوبه صبح»، «زندگینامه داستانی شهید بابایی» و «بندهای روشنایی» اشاره کرد و «یاس کبود» جدیدترین اثر این نویسنده پیشکسوت است که به تازگی رونمایی شد. گفت‌وگویی با راضیه تجار با موضوع سیر مطالعاتی ترتیب دادیم که می‌خوانید.
آیا سیر مطالعاتی لازم است؟
بله به سیر مطالعاتی نیاز است. متاسفانه کسانی نیستند که دغدغه این مسئله را داشته باشند. افراد اهل مطالعه بنابر جوشش و ذوق درونی خود به دنبال کتاب‌ها می‌روند و دست به انتخاب می‌زنند. کسانی هستند که داعیه‌دار هستند و سیر مطالعاتی می‌دهند و افراد را در مسیر مطالعه هدایت می‌کنند و جماعتی هم بر اساس راهنمایی آنها پیش می‌روند. این مسئله در کشور ما کمتر اتفاق افتاده است.
یک سیر مطالعاتی مفید چه شاخصه‌هایی دارد؟
در حوزه ادبیات داستانی می‌شود یک لیست منتشر کرد و در آن به عنوان مثال آثار کلاسیک گزینشی انتخاب و درج شود. خوانش آثار کلاسیک برای علاقه‌مندان ادبیات داستانی مفید است. در کشور ما یکی دو نویسنده این کار را انجام دادند و لیستی بالغ بر ۲۰ تا ۵۰ اثر را معرفی کردند. این شاخص‌بندی می‌تواند با توجه به دوره‌های مختلف انجام شود. به عنوان مثال از دوره مشروطه تا اوایل انقلاب اسلامی می‌توان آثار شاخص نویسندگان ایرانی را یافت و ارائه کرد. کتاب‌ها زیاد است و عمر کوتاه و نمی‌توان تمام کتاب‌ها را خواند باید بهترین آنها را گزینش و مطالعه کرد. گذر زمان مشخص کرده که آثار شاخص کدام‌ها هستند. گزینش کتاب‌هایی که در سال‌های اخیر منتشر شده سخت است اما گزینش کتاب‌هایی که مربوط به زمان‌های دورتر می شوند و هنوز ماندگار هستند، راحت است.
چه کسانی می توانند سیر مطالعاتی داشته باشند؟
نویسندگان و شاعران و تمام کسانی که می‌خواهند اهل قلم باشند می‌توانند سیر مطالعاتی داشته باشند. علاقه‌مندان به نویسندگی و داستان‌نویسی می‌توانند از اساتید و مربیان خود عناوین کتاب‌های منتخب را بگیرند و با ذوق و شوق مسیری را دنبال کنند. افرادی که در هر حوزه‌ای تخصصی کار می‌کنند می‌توانند سیری برای مطالعات خود داشته باشند. کسانی که اهل سینما هستند بهترین فیلم‌ها را گزینش می‌کنند و می‌بینند. آنها سیر دیداری دارند و ما نویسندگان هم باید سیر مطالعاتی داشته باشیم.
مخاطبان سیر مطالعاتی در ادبیات داستانی متنوع هستند؟
بله. در حقیقت برخی اهل خوانش علمی تخیلی هستند، عده‌ای ژانر ترسناک را می‌پسندند، بعضی به آثار طنز علاقه‌مند هستند و در هر ژانری می‌توان عناوین مربوط به آن را انتخاب کرد که مختص آن ژانر باشند. نسل نوجوانی که به عالم بزرگسالی ورود پیدا می‌کند اول باید کارهای شاخص عمومی را بخواند تا ببیند علاقه‌اش به کدام ژانر بیشتر است. در واقع این افراد باید با مطالعه آثار شاخص عمومی ابتدا خود را پیدا کنند و بعد تخصصی‌تر پیش روند. به عبارتی باید زمینه عمومی داشته باشند که تدریجی متوجه شوند کدام دسته و ژانر را دوست دارند و سپس کتاب‌های مانای آن حوزه را انتخاب کنند.
آیا می‌توان انواع سیر مطالعاتی در نظر گرفت؟
بله چون کسی که اثری می‌خواند باید به لذت برسد. فرد وقتی برای مطالعه می‌گذارد و باید دریافتی هم داشته باشد. کسی که رمان و داستان می‌خواند باید لذت ببرد. به همین دلیل مسیر مطالعه باید هم هدفمند و هم جامع و نظام مندباشد.
چه نظری در مورد انواع سیرهای مطالعاتی که تاکنون ارائه شده است، دارید؟
جمیع زحمتی که کسانی در این زمینه کشیدند را ندیدم که بخواهم، مقایسه کنم. به نظر می‌رسد باید بیشتر از اینها در زمینه سیر مطالعاتی کار و صحبت شود. در حقیقت این کار سیر مطالعاتی باید بیشتر کوبیده شود و به آن جهت داده شود در حوزه ادبیات کمتر سیر مطالعاتی دیدم و مطالعات در این حوزه بیشتر دلی و ذوقی بوده و هر کسی هر چه دستش می‌رسد تورق و مطالعه می‌کند. در زمینه مطالعه باید سیری باشد. آثار برخی از نویسندگان باید تمام و کامل مورد مطالعه قرار گیرد به خصوص اگر کسی بخواهد بر آثار نویسنده‌ای نقدی داشته باشد برای شناخت بیشتر لازم است همه آثارش را بخواند. متاسفانه خیلی نمی‌بینیم کسی سیر مطالعاتی داشته باشد. نویسندگان به دلیل حس و ذوقی که دارند خیلی اهل انضباط و قاعده در مطالعه نیستند و کسانی که در بحث پژوهش و نقد هستند باید داعیه‌دار سیر مطالعاتی باشند، دغدغه این مقوله را داشته باشند و لیستی از بهترین کتاب‌های حوزه‌ای که در موردش کار می‌کنند، ارائه دهند.
خود شما چه سیر مطالعاتی پیشنهاد می‌دهید؟
این طور نیست که لیست ۱۰۰ عنوانی ارائه داده باشم یا بدهم. بهترین‌هایی که در طول سال‌ها خواندم و از آنها دریافت خوبی داشتم را معرفی می‌کنم. در کلاس‌های داستان‌نویسی که دارم در ۱۰ دقیقه اول از افراد می‌پرسم چه کتابی در دست دارید؟ این نوعی معرفی برای من و دیگران می‌شود. در بین اسامی کتاب‌هایی که می‌شنوم در مورد آنهایی که خواندم نظر می‌دهم و نقاط قوت و ضعف را بیان می‌کنم. بهترین کتاب‌ها در حوزه ادبیات داستانی شناسانده شده‌اند و از این کتاب‌ها اطلاع دارند و دنبالش می‌روند و مطالعه می‌کنند. خواندن یک سری کتاب‌ها تثبیت شده است. به عنوان مثال اکثراً می‌دانند کتاب‌هایی مانند بینوایان، غرور و تعصب، ابله و آرزوهای بزرگ شاخص هستند. اکثراً می‌دانند باید از کتاب‌های داستایوفسکی گرفته تا مارکز را بخوانند و در مورد این کتاب‌ها خوانش داریم. این راه هموار و کوبیده شده است. تقریباً کسی از این مسیر پیش رود به اشتباه نمی‌رود. کتاب‌هایی باید خواند که واقعاً ارزش خواندن داشته باشند چون وقت آدمی محدود است.
نظر شما