سرویس دین و اندیشه خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): کتاب «مطالعه انتقادی آرای مجتهد شبستری»، تالیف حجت‌الاسلام قاسم ترخان، به تازگی از سوی سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی منتشر شده است. این کتاب به بررسی و نقد آرای محمد مجتهد شبستری از روشنفکران دینی می‌پردازد. مولف اثر در گفت‌وگو با ایبنا با بیان اینکه مجتهدشبستری با تأثیرپذیری از مباحث هرمنوتیک دیدگاه های خاصی را در حوزه الهیات مطرح کرده است گفت: او حتی اخیراً بعد از مباحثی که از سوی قرآن‌مورخان مطرح شده است انتساب قرآن به پیامبر (ص) را در هاله‌ای از ابهام دانسته است.

ترخان ادامه داد: از نظر اندیشه‌ای واقعاً این دغدغه را داشتم که بدانم ایشان چه چیزی را می‌گویند و آیا این آرا می‌تواند مورد پذیرش قرار گیرد. برای تولید متنی قابل اعتناء تصمیم بر این شد که در این کار از دوستان اندیشمند در این حوزه استفاده کنم و لذا ترجیح دادم نقد و بررسی دیدگاه آقای شبستری را در قالب مجموعه‌ای از مقالات انجام دهم. این در قالب یک پروژه تعریف شد و دوستانی از جمله دکتر شاکرین، دکتر قائمی‌نیا، دکتر ساجدی و دوستان دیگر کمک کردند و هر یک بخشی از دیدگاه ایشان را نقد کردند. در این بین تلاش کردم که در ضمن نقد برخی از دیدگاه‌های ایشان مطالب دوستان را در یک ساختار منطقی ارائه نمایم.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به اینکه شبستری در چند سخن سخن دارد گفت: یکسری مباحث ایشان مربوط به مباحث مبنایی است که به هرمنوتیک و امثال اینها برمی‌گردد و کتاب‌هایی نیز درباره آن نوشته است. بر اساس مبنای هرمنوتیکی و مباحثی که ایشان در حوزه فلسفه زبان دارد، یک دیدگاهی را می‌پذیرد و آن دیدگاه این است که می‌گویند قرآن کلام وحی نیست و اینطور نیست که لفظ و معنای آن از خدا باشد.

در واقع این قرآن قرائت خود پیغمبر (ص) از جهان است (هرچند بعداً همین را هم انکار کرد). از نظر ایشان این قرآن محصول وحی است که قرائت خود پیغمبر (ص) می‌شود. بر اساس همان مبانی هرمنوتیکی و فلسفه زبانی این دیدگاه اتخاذ شده است. بعد بر اساس اینکه قرآن کلام خدا نیست و قرائت پیغمبر (ص) است، نتایجی گرفتند. یکی از این نتایج این است که چون پیغمبر (ص) متاثر از جامعه همان زمان بوده‌اند، طبیعتاً احکام اجتماعی قرآن در قرائت پیغمبر (ص) از جهان منعکس شده است و لذا دیگر به درد الان ما نمی‌خورد و ما الان باید برای تعیین چارچوب‌های اجتماعی به سمت حقوق بشر برویم.

ترخان ادامه داد: بنابراین گفتار آقای مجتهد شبستری سه لایه دارد. یک لایه مربوط به مبانی پایه است. یکسری از حرف‌های ایشان ناظر به مبانی واسط است و یکسری هم مباحث روبنایی است که از آن مبانی نتیجه گرفته شده است. کتابی که تدوین شده است بر اساس این منطق دیدگاه‌های ایشان را طرح و مورد بررسی قرار می‌دهد. ساختار این کتاب به صورت مجموعه‌ای از مقالات است که با این ساختار سه لایه‌ای گردآوری شده است. در انتها هم خاتمه‌ای نوشته و در آن همه مباحث و نتایج آن را جمع‌بندی شده است.

مولف کتاب «مطالعه انتقادی آرای مجتهد شبستری» گفت: بر اساس این ساختار سه لایه‌ای هم مباحث هرمنوتیکی، هم مباحث فلسفه زبانی که مبانی پایه ایشان است مورد نقد و بررسی قرار گرفته و در خصوص دیدگاهی که قرآن را قرائت نبوی از جهان می‌داند هم نقد جدی وارد شده است. و در نهایت هم مباحث روبنایی و نتایجی که ایشان از مبانی خود گرفته‌اند از جمله در بحث حقوق بشر مورد نقد قرار گرفته است.

ترخان در پایان افزود: این کتاب می‌تواند به عنوان کتاب جامعی باشد که تمام ابعاد و اضلاع اندیشه جناب آقای شبستری را هم بیان کند و هم مورد تحلیل و نقد مبنایی و روبنایی قرار دهد.