سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - یاسر بابایی: با نگاهی به کارنامه اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان ایلام در حوزه صیانت، ترویج، تحکیم و مردمی‌سازی فرهنگ و هنر بومی محلی و حمایت از زبان مادری، به بهانه راه‌اندازی دبیرخانه دائمی زبان و ادبیات کردی ایلامی، گفت‌وگویی با علی هوشمند، مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان ایلام انجام شده که در پی می‌خوانید:
- میزان ضرورت کار در حوزه زبان مادری فرهنگ بومی محلی را در عصر حاضر تا چه حد می‌دانید؟ فقط باید داشته‌ها را حفظ کنیم یا باید آن را توسعه هم دهیم؟ سیاست فرهنگ و ارشاد اسلامی در این حوزه چیست؟
موضوع فرهنگ بومی و محلی در هر اقیمی یک شناسنامه اعم از پوشش و گویش و لباس و زبان تا آداب و مناسک و مراسم، واقعیتی است که در جهان امروز با توجه به سکوهای اجتماعی و اپلیکیشن‌های مختلفی که وجود دارد، مطرح بوده و واضح است که تمام جهان به سمت تحکیم و بروز و ظهور خرده فرهنگ‌ها می‌رود تا جایی که امروز شاهد بروز و ظهور خرده فرهنگ‌هایی در جغرافیاهای دور و نزدیک که ما از وجودشان مطلع نبودیم، هستیم. قضاوتی هم در خصوص درست یا غلط بودن این خرده فرهنگ‌ها نداریم. با ابزارهای موجود در دنیای امروز در حوزه رسانه و فضای فناوری، هیچکس نمی‌تواند اینها را فریز کرده و یا نادیده بگیرد و از کنار آنها بگذرد.
آنچه در نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران در قانون اساسی دیده شده، احترام به قومیت‌ها و خرده‌فرهنگ‌ها و تحکیم و تقویت آنها در یک کلیت است و در عمل هم نظام جمهوری اسلامی به آن پایبند بوده است. همیشه و همواره حقوق اقلیت‌ها، مذاهب و قومیت‌ها در ایران رعایت شده مگر اینکه با موازین شرعی و قانونی همخوانی نداشته است.
دولت سیزدهم و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز تقید و باور جدی به تقویت باورهای محلی و توجه به زیست‌بوم فرهنگی و پرهیز از مرکزگرایی دارند و به این موضوع پایبند هستند.
آقای وزیر در یک شهرستان مانند ایوان در جشنواره تئاتر طنز تی‌تالی شرکت می‌کند تا بگوید که ایران فقط تهران نیست و اقصی نقاط ایران همگی جزئی از ایران و جمهوری اسلامی و فرهنگ و هنر بومی محلی آن مورد احترام است.
- در استان ایلام چه طور؟
در استان ایلام نیز در راستای همین سیاست کلی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، با حمایت و دوراندیشی دستگاه‌های نظارتی و کاربلد، اقدام به راه اندازی دبیرخانه زبان و ادبیات کردی ایلامی کردیم. این دبیرخانه مختص به یک گویش یا جغرافیای خاص از استان نیست و شمول جغرافیایی آن تمام استان را در بر می‌گیرد.
اگر تفکیک قائل شویم، باید گفت که ما دارای دو جغرافیای سیاسی و جغرافیای فرهنگی هستیم بنابراین ما به‌عنوان فرهنگ و ارشاد اسلامی استان ایلام طبیعتاً نمی‌توانیم در مورد سایر مناطق کردنشین و لرنشین زاگرس تصمیم بگیریم، اما خواه ناخواه فعالیت ما اثرگذاری در حوزه جغرافیای فرهنگی در سایر استان‌ها و فراتر از آن در خارج از مرزهای ایران مانند کشور عراق دارد که اشتراکات فرهنگی، قومیتی و زبانی با آنها داریم.
اما حوزه فعالیت این دبیرخانه استان ایلام با تمام تنوع فرهنگی و هنری آن است. دبیرخانه زبان و ادبیات کردی ایلامی دارای اساسنامه و نظامنامه است و ذیل کمیسیونی قانونی در استانداری قرار گرفته و در آغاز راه است.
- شما تأیید می‌کنید که این دبیرخانه قرار است یک نظارت مضاعف بر آثار با زبان کردی ایلامی باشد؟ یا آن را رد می کنید؟
دبیرخانه زبان و ادبیات کردی ایلامی، مطلقاً یک نهاد نظارتی بر تولیدمحتوا و چاپ کتاب نیست و اگر صریح بگویم، این دبیرخانه یک کانون سانسور نیست، بلکه یک مجموعه خدمات‌رسان، تسهیل‌گر، یاری‌رسان و حمایت‌کننده در حوزه فرهنگ کردی و زبان مادری و یک زیربنای ساختاری منطقی و لازم است.
این دبیرخانه در حوزه‌های مختلفی مانند پژوهش، لغت‌نامه، ترویج و تحکیم زبان مادری و… فعالیت خواهد کرد و دارای اعتبارات لازم خواهد بود و حمایت خواهد شد. بنا داریم از ظرفیت‌های بزرگی در استان مانند ظرفیت نماینده ولی‌فقیه در استان، ظرفیت نمایندگان مجلس، نماینده مجلس خبرگان، شورای فرهنگ عمومی استان، صداوسیما، رسانه‌ها، دانشگاه‌ها و … با رویکردی علمی و منطقی و به‌دور از احساس برای پیشبرد اهداف این دبیرخانه استفاده کنیم.
وظایف و ماموریت‌های فرهنگ و ارشاد اسلامی شامل تمام استان می شود و ممکن است فعالیت های ارشاد اثرگذاری خارج از استان نیز داشته باشد.
یکی از انتقاداتی که به فرهنگ و ارشاد اسلامی استان ایلام می شود، این است که در اجرای برنامه‌ها اصرار به استفاده از لفظ بومی و محلی به جای کُردی دارد و گفته می‌شود که این رویکرد به نوعی کوچک کردن مطلب است. پاسخ فرهنگ و ارشاد اسلامی به این انتقاد چیست؟
الفاظ، معناهایی به اذهان متبادر می‌کنند که بسیار مهم است، ولی واقعیت این است که به صورت جغرافیای اداری و سیاسی مشخصی که داریم، وظایف و ماموریت‌های فرهنگ و ارشاد اسلامی شامل تمام استان می شود و ممکن است فعالیت‌های ارشاد اثرگذاری خارج از استان نیز داشته باشد. در استان ایلام ما علاوه بر قوم کرد، دارای اقوام عرب، لر و لک نیز هستیم و به هر میزانی که در استان وجود و حضور دارند مورد احترام و مورد توجه و حمایت هستند و در سپهر فرهنگی ما همان قدر که یک شعر کردی برای‌مان عزیز است، شعر لکی و لری و عربی نیز برای‌مان عزیز و مورد احترام است.
همان‌طور که زبان رسمی فارسی برای ما عزیز و مورد احترام است، آنچه در اقصی نقاط پیکره زیست‌بوم استان نیز وجود دارد برای ما عزیز و قابل احترام است و راهی هم جز این وجود ندارد و یا باید به جغرافیای فرهنگی قائل باشیم یا جغرافیای سیاسی که در مورد دبیرخانه زبان و ادبیات کردی ایلامی، مبنای ما جغرافیای سیاسی است.
تبادل فرهنگی یک قاعده جهانی و پذیرفته شده است، اما اعتقاد دارم که فرهنگ چند هزارساله استان ایلام آن‌قدر غنی است که ما در این حوزه دست‌مان جلوی دیگران دراز نیست. به این معنا که ما لازم نیست چیزی بسازیم یا برای فرهنگ‌مان بتراشیم بلکه باید آن را آرایش و پیرایش کرده و ساختار و ریل مشخصی برای آن بگذاریم.
- شما به مبحث ساختارسازی در حوزه فرهنگ و هنر اشاره کردید و اتفاقاً یکی از انتقادات به ارشاد اسلامی ایلام در این حوزه است که چرا مثلاً جشنواره داستان نویسی کُردی رازان، یا شعر کودک منال و برخی جشنواره‌های سازهای مقامی و محلی که در گذشته در استان ایلام برگزار شده، در دوره مدیریت شما این جشنواره ها تکرار نشده است. آیا این یک موضوع سلیقه‌ای با نگاه حذفی است یا به قول خودتان مشکلات ساختاری مانع تکرار و تداوم این جشنواره ها بوده است؟
به موضوع کلیدی خوبی اشاره کردید. به عنوان مثال جشنواره تئاتر خیابانی شرهانی، پنج سال برگزار شده بود و اگر برای آن ساختار ایجاد نمی‌کردیم به سرنوشت جشنواره‌هایی که اشاره کردید دچار می‌شد.
اگر جشنواره‌ای دبیرخانه دائمی نداشته باشد به یک جشنواره موسمی و فصلی تبدیل می‌شود که با آمدن یک مدیر تداوم پیدا کرده و با رفتن مدیری حذف می‌شود.
- مشکل آن جشنواره ها چه بود؟
این جشنواره‌ها دبیرخانه دائمی نداشتند و شناسنامه و هویت ملی برای آنها در ساز و کار ساختاری وزارت ارشاد تعریف نشده بود. دبیرخانه فقط یک لفظ نیست و وقتی که مثلاً عنوان می‌شود «دبیرخانه دائمی جشنواره تئاتر طنز تی‌تالی»، یک جشنواره است که می تواند بخش‌های مختلف خیابانی و صحنه‌ای و کردی و لری و لکی و عربی داشته باشد و اگر دبیرخانه دائمی نداشته باشد، به یک جشنواره موسمی و فصلی تبدیل می‌شود که با آمدن یک مدیر تداوم پیدا کرده و با رفتن مدیری حذف می‌شود.
با این نگاه که رویدادهای جشنواره‌ای استان باید دارای ساختار و دبیرخانه دائمی باشند، در دولت سیزدهم توانستیم برای جشنواره تئاتر خیابانی شهدای شرهانی، تئاتر طنز تی‌تالی، جشنواره تجسمی مهران نقطه پایداری و زبان و ادبیات کردی ایلامی دبیرخانه دائمی بگیریم.
در حوزه برگزاری جشنواره در ایلام ما مرد اولین‌ها هستیم و دیگر به دومی و سومی و چهارمی و تداوم این جشنواره‌ها کاری نداریم و همین موضوع باعث توقف کامل یا برگزاری کم‌جان برخی جشنواره‌ها و رویدادهای فرهنگی و هنری در استان ایلام بوده است.
مثال دیگر جشنواره خوب و موفق رسانه‌های جدار مرزی غربی ایران است که در ایلام برگزار شد و در همان پله اول به علت نداشتن دبیرخانه و اعتبار پایدار متوقف شد. در این ساختار باید تورم و گرانی و تفاوت قیمت‌ها را هم ببینیم.
وقتی ما ساختار دبیرخانه دائمی را نداشته باشیم، دلخوشیم به اینکه ما اولین جشنواره فلان را برگزار کردیم؛ پس دومین و سومین و چهارمین چه می‌شود؟ اصلاً تا شماره چند می‌خواهی پیش بروی و بعد متوقف شوی؟ اصلاً هدف‌گذاری چیست و مسیر کدام است و به چه می‌خواهی برسی؟ برخی رویدادهای فرهنگی در ایلام این طور است که از یک موضوعی خوش‌مان می آید و پول هم داریم، آن را برگزار می کنیم. سال بعد پول نداریم می رویم یک اولینِ کم‌خرج‌تر برگزار می کنیم.
نکته دیگر این است که به عنوان مثال در استان‌های برخوردار و بزرگی مانند تهران و اصفهان که منابع مالی و پشتیبانی و خیرین بیشتری برای برگزاری رویدادهای فرهنگی و هنری دارند، به جای اینکه هر ساله برنامه ای را برگزار کنند، برای جشنواره‌ها دوره‌های دوسالانه تعریف می‌شود. چون مهم است که کار شما کیفیت داشته باشد بنابراین ترجیح بنده این است که بسیاری از جشنواره‌های استان ایلام پس از اخذ دبیرخانه دائمی و صاحب ساختار و اعتبار شدن، به سمت دوسالانه شدن گام بردارند تا علاوه بر افزایش کیفیت و با عزت این رخدادها، بتوانیم آنها را به سطح ملی و بین‌المللی ارتقا دهیم.
یکی از تجربه زیسته‌های من به عنوان یک مدیر فرهنگی در دو استان دیگر و در استان ایلام این است که ما باید یک آورده و دستاورد فرهنگی هم در برگزاری جشنواره ها داشته باشیم. یک جشنواره زمانی که مردمی‌سازی شد، ارتقای سطح مخاطب داشت و عضوگیری کرد و زمانی که رشد کرد، می‌توان گفت که جشنواره‌ای موفق و دارای آورده بوده است.
به عنوان مثال جشنواره دوسالانه خوشنویسی قزوین در دور اول خود با یک داور شروع کرده و کم کم رشد و ارتقا یافته و تحکیم پیدا کرده و امروز کار به جایی رسیده که اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان قزوین با آموزش و پرورش تفاهم‌نامه‌ای امضا کرده که دانش آموزان به عنوان یک واحد اختیاری آموزش خط نستعلیق از دوره ابتدایی ببینند و این یعنی جشنواره توانسته علاوه بر تحکیم خود، در مرحله مردمی‌سازی هم موفق عمل کند و یک رخداد و جریان فرهنگی با ابزار هنر در این استان شکل گرفته است. آیا ما چنین چشم‌اندازهایی داریم یا نه، یک مدیر بدون هیچ برنامه و چشم اندازی با توجه به منابع مالی و علایقش جشنواره‌ای را برگزار می‌کند یا نمی‌کند؟
- سخن پایانی...
دبیرخانه دائمی زبان و ادبیات کردی ایلامی یک ساختار نوپاست که با افرادی فرهیخته و دارای کارنامه و رزومه که مورد تایید و وثوق تمام فعالان و دلسوزان زبان مادری در ایلام است، کار خود را آغاز کرده و در مرحله ریل‌گذاری است و توقع دارم اصحاب فرهنگ و هنر و رسانه و سایر مسئولان استانی و نظارتی به این مجموعه و اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان ایلام کمک کنند که این دبیرخانه بتواند به اهداف خود برسد.
نظر شما