به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، مصطفی ده‌پهلوان در «شب کارتپستالهای تاریخی ایران» که شنبه نوزدهم خرداد ماه ۱۴۰۳ در سالن خلیج فارس پژوهشگاه میراث فرهنگی برگزار شد، با اشاره به اهمیت کارتپستالهای قدیمی و تاریخی و اسناد تصویری نابی که از زندگی گذشتگان ما به جا مانده گفت: حتماً می‌دانید زندگی روزمره از نگاه باستان‌شناسی یعنی چه؛ ما باستان‌شناسان در تل‌های خاک دنبال همین زندگی روزمره می‌گردیم. یافته‌های مفقود و مشکوکی که زیر کلنگ باستان‌شناسان به سختی دیده می‌شود و باید آنها را بازسازی کنند و اگر این اسناد تاریخی را نداشته باشیم کارمان در دوران معاصر نیز دشوار خواهد بود چه رسد به دوران باستان.
او با اشاره به اینکه مجموعه‌داران ایرانی نظیر استاد منوچهر لطفی رییس انجمن مجموعه‌داران کشور پاسداران واقعی میراث این سرزمین هستند که قدردان زحمات آنها هستیم افزود: در این میان باید یادی کنیم از کرامت‌الله نیّر که سال ۱۳۴۱ از دانشگاه تهران فارغ التحصیل شد و قفل‌های قدیمی جمع آوری می‌کرد، زمانیکه هیچ فرد و نهادی به فکر جمع‌آوری این اشیاء نبود. خوشبختانه ایشان در تابستان گذشته بخش زیادی از این قفل‌های تاریخی را به موزه نگارستان دانشگاه تهران اهداء کردند.
ده‌پهلوان با بیان اینکه مجموعه‌داران زیادی در کشور هستند که کارت‌پستال و عکس‌های قدیمی جمع‌آوری می‌کنند ابراز امیدواری کرد ما نیز در وزارتخانه و پژوهشگاه بتوانیم به این مجموعه‌داران خدمت کنیم و نقشی در حفاظت از میراث این سرزمین داشته باشیم.
او گفت: در موزه مقدم نیز استاد محسن مقدم و همسرش سلما کویومجیان کارت پستال‌های زیادی ارسالی از دوستانشان در اروپا جمع‌آوری کردند که نکات ریز و جالبی در پشت هر یک به چشم می‌خورد و تک تک نیاز به پرداختن و موشکافی دارد که قطعاً هر چه کهنه‌تر شوند بر ارزش‌شان افزوده خواهد شد.
رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری افزود: کمتر مجموعه‌داری را سراغ دارم که اگر پژوهشگری عکسی از او بخواهد در اختیارش نگذارد ولی اگر سراغ یک موزه بروید به سختی عکس آثار را در اختیار شما می‌گذارند و اگر این کار را هم انجام دهند آنقدر کیفیت عکس پایین است که نمی‌توانید از آن استفاده کنید و من این را به دفعات دیده‌ام. از این رو قدردان تمامی مجموعه‌داران به ویژه مهرداد اسکویی هستیم که مجموعه‌شان را که به سختی همانند فرزندانشان کنار هم جمع آورده‌اند را در اختیار ما می‌گذارند.
او در ادامه با اشاره به انتشار برخی از عکس‌های آلبوم‌خانه کاخ گلستان در روزهای اخیر و عکس‌هایی که بازماندگان رولان دو مکنم از کاوش‌های شوش منتشر کردند تصریح‌کرد: پژوهشگران تشنه این اطلاعات هستند.
ده‌پهلوان ابراز امیدواری کرد: بتوانیم در مجموعه موزه‌های وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی به سمتی حرکت کنیم که درهای مخازن را بر روی پژوهشگران باز کنیم زیرا که آنها تشنه این اطلاعات هستند. زمانیکه این اطلاعات را در خدمت جامعه علمی و در طبق اخلاص قرار دهیم مطمئن باشید موضوعات پژوهشی جدیدی با این بارش‌های فکری و پژوهشی جدیدی شکل خواهد گرفت و تا زمانیکه درها را قفل کنیم آبشخور سالمی برای پژوهش‌های ناب وجود ندارد.
پیشینه چاپ و نشر کارت‌پستال تصویری در جهان و ایران
مهرداد اسکویی، فیلم‌ساز و پژوهشگر ایرانی در شب کارتپستالهای تاریخی ایران به پیشینه چاپ و نشر کارت پستال تصویری در جهان و ایران پرداخت و گفت: همراه شدن با داستان پیدایش کارتپستالهای مصور آنگونه که بر همه جزئیاتش آگاه شویم، کاری ناممکن است اما بررسی نسخه‌هایی که از دوران اولیه رواج آن باقی مانده ما را با تحول بزرگی در حوزه فرهنگی، اجتماعی و به دنبالش اقتصادی روبرو می‌سازد.
او با اشاره به پیشینه چاپ و نشر کارت‌پستال مصور در جهان گفت: آنگونه که از شواهد بر می‌آید، قدیمی‌ترین کارت‌پستال مصور جهان یک نسخه با طراحی و رنگ آمیزی دستی است که در سال ۱۸۴۰ از امریکا به لندن برای یک نمایشنامه‌نویس و رمان‌نویس به نام تئودورک ارسال شده است با این حال نخستین کارتپستالهای تصویری از سوی ارتش چاپ شد و در خدمت آن قرار گرفت تا حس وطن‌دوستی را به غلیان آورد.
اسکویی بیان کرد: اولین کارت‌پستال تبلیغاتی جهان در سال ۱۸۷۲ در بریتانیا چاپ و نخستین نمونه آلمانی آن در ۱۸۷۴ تولید شد.در دو دهه بعد چاپ کارتپستالهای تصویری افزایش یافت. هنگام برگزاری نمایشگاه پاریس و اولین مراسم بازدید عمومی برج ایفل در ژوئن ۱۸۸۹ ناشران فرانسوی این رویداد با شکوه و مجلل را با انتشار نقش و نگارهای تصویری در قسمت نگارش پیام کارت‌های پستی جشن گرفتند. در همان سال کارت‌های چشم‌نواز هلیگولند چاپ شدند.
این فیلم‌ساز افزود: در این زمان دولت‌های جهان از انحصار حق چاپ کارت‌پستال‌ها صرفنظر کردند و صدها چاپخانه در خصوصی وارد عرصه شدند.در ابتدای سال ۱۸۹۸ ناشران امریکایی اجازه یافتند کارت‌هایی با عنوان کارت پستی خصوصی تحت قانون ۱۹ می ۱۸۹۸ کنگره چاپ کنند و به فروش رسانند. بدین گونه از سال ۱۸۹۹ آغاز دوره کارتپستالهای تصویری فرا رسید و تا سال ۱۹۰۲ علاقه جهانی برای جمع‌آوری کارت‌پستال مانند گسترش آتش در جنگل بین مردم همه‌گیر شد. بسیاری از مردم با اشتیاق جنون‌آمیزی کارت‌پستال می‌خریدند و به ویژه برای قشر جوان سرگرمی لوکس و لذت‌بخشی به شمار می‌رفت.
او در تشریح پیشینه چاپ و نشر کارت‌پستال تصویری در ایران گفت: رفته رفته کشورهای بیرون از جهان غرب هم گام به عصر طلایی کارت پستال‌های مصور نهادند؛ ایران دوره مظفری نیز به این جریان پیوست و علاوه بر ناشران خارجی و ایرانی دولت قاجار هم اقدام به نشر کارت پستال تصویردار کرد.در دوران مشروطه‌خواهی و به خصوص ماه‌های مبارزه و مقاومت مردم تبریز برای دفاع از مشروطه، عکس به عنوان ابزار آگاهی از اخبار کشور مورد استقبال مردم قرار گرفت و تکثیر عکس‌های آن دوره از طریق کارت‌پستال کاربست سیاسی به آنها بخشید.
این تهیه کننده و چهره فرهنگی کشور، پیرامون وضعیت انتشار کارت‌پستال‌ها خاطرنشان کرد: از سه دهه پایانی سلطنت قاجار ناشران مختلف خارجی و داخلی کارتپستالهای تصویری با موضوع ایران منتشر می‌کردند. نخستین ناشر خصوصی کارت‌پستال در ایران، احتمالاً تجارت‌خانه کاشانی بود این تجارت‌خانه در سال ۱۲۷۲ شمسی باربر با ۱۸۹۳ میلادی توسط آقا سید عبدالرحیم کاشانی در تهران تأسیس شد. آقا سید عبدالرحیم پرکارترین ناشر کارت‌پستال در دوره قاجار بود. شیوه کار او در زمینه تولید و نشر کارت‌پستال تفاوت چندانی با شیوه کار دیگر ناشران هم عصرش نداشت تصاویر کارت‌پستال‌هایش معمولاً از میان عکس‌های عکاسان حرفه‌ای بر می‌گزید و گاه از نقاشان معاصرش می‌خواست موضوعاتی را نظیر مشاغل یا چهره مشاهیر برایش تقاشی کنند.
اسکویی افزود: یکی دیگر از موسسات نشر و فروش کارت‌پستال در تهران دوره قاجار کتابفروشی شیخ حسن بود این کتابفروشی در انتهای خیابان ناصریه زیر عمارت شمس‌العماره قرار داشت و پاتوق بسیاری از کتاب دوستان و روشنفکران مهم آن روزگار بود.شیخ حسن به نشر کارت‌پستال هم می‌پرداخت اما در مقایسه با سایر ناشران آن دوره کم کار بود. موسسه شناخته شده دیگری که در تهران به نشر و فروش کارت‌پستال می‌پرداخت مغازه گلستان بود. بانیان این مغازه مراد بن ابراهام شالم و برادرش اشر بن ابراهام شالم هر دو از کلیمیان تهران و به گمان زیاد از فارغ التحصیلان مدرسه نوبنیان آلیانس بودند.
بازنمود بناهای ایران در کارتپستالهای تصویری دوره قاجار
زینب علیزاده در این نشست به یکی از دو مضمون اصلی کارتپستالهای تصویری دوره قاجار یعنی بناها پرداخت و در این خصوص که چطور گونه‌های مختلف بناهای ایران تحت تأثیر دو رویکرد شرق‌شناسانه و مستندنگارانه برای چاپ بر روی کارتپستالهای آن روزگار انتخاب می‌شدند، اینکه ناشران اروپایی و بعدها ناشران ایرانی، هر یک به دنبال چه دستاوردی و ارائه چه تصویری از ایران بودند توضیحاتی را ارائه داد.
او هم‌چنین اهمیت کارت پستال‌های یادشده در عرصه پژوهش‌های امروز را مورد بررسی قرار داد و تصریح‌کرد: پژوهش درباره آنها از منظر مطالعات چند رشته‌ای چگونه می‌تواند به شناخت سیر تحول بناها در طی زمان، خواه تحول و دگرگونی در کالبد فیزیکی بنا، خواه کاربری و تعامل آن با بافت پیرامونی، کمک کند و به کسب رهیافت‌های بهتر برای مرمت و بازسازی و حتی کاربری مجدد بناهای تاریخی منجر شود.
علیزاده افزود: حفظ این کارت‌پستال‌ها، به معنای حفظ تصویر سازه‌هایی که اکنون دیگر موجودیت فیزیکی ندارند برای ما و آیندگان است و به تکمیل قطعات خالی مانده‌ای از تاریخ معماری ایران و فراتر از آن تاریخ ایران یاری می‌رساند.
احمد چایچی امیرخیز عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری نیز در ادامه با ارائه مقدمه‌ای از پیدایش کارت پستال گفت: کارت‌پستال مقوله مهم و گسترده‌ای است بنحوی که تمام نهادها در ایران نظیر شرکت نفت، راه آهن و … کارت پستال دفترچه‌ای دارند.
او با اشاره به فعالیت‌های گسترده مهرداد اسکویی در زمینه ترویج کارت‌پستال و برقراری نمایشگاه‌هایی از کارتپستالهای ایرانی در خارج از کشور تریح‌کرد: کارت‌پستال کاربرد خودش را در ادارات و سازمان‌ها حفظ کرده ولی متأسفانه در میراث‌فرهنگی هنوز آنطور که باید دیده نشده است. گردشگران که به ایران می‌آیند مشتاق دیدن کارت‌پستال هستند ولی متأسفانه اداره پست چرخه کارت پستال و صندوق پست را حذف کرده در صورتیکه هنوز هم زیربنای گردشگری کارت پستال است. امیدواریم برگزاری این برنامه فتح بابی برای احیای کارت پستال در ایران باشد.
نظر شما