به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در مشهد، در دویست و هشتمین نشست سه‌شنبه‌های علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی عصر سه‌شنبه در موزه قرآن و حدیث حرم مطهر رضوی و با حضور جمعی از کارشناسان و مسئولان از اسناد ۴۰۰ ساله عودسوزی رونمایی شد.

محمد توکلی فریمانی، مشاور مدیرعالی حرم مطهر رضوی در این مراسم طی سخنانی به بیان پیشینه فعالیت های صورت گرفته برای معطر کردن فضای حرم مطهر رضوی پرداخت.

وی، موضوع خوشبویی اماکن مذهبی را امری مهم در تمام مذاهب و ملیت ها و قومیت ها عنوان کرد و گفت: در فرهنگ ایرانی -اسلامی نیز دو عنصر گلاب و عود برای خوشبویی استفاده می شده و در این خصوص شهرستان میمند در استان فارس که در اوایل قرن ۳ به استخراج گلاب از گل محمدی پرداخت، در دنیا پیشرو است.

اجرای عودسوزی به ۴ روش

توکلی تصریح کرد: همیشه بهترین ها چه از ادوات شکوه و برگزاری آیین ها و چه اسباب خوشبو کننده در حرم امام رضا (ع) استفاده می شود و در حال حاضر نیز به ۴ روش این سنت عود سوزی در حرم اجرا می شود.

وی اظهار کرد: این عودسوزی بر اساس سابقه قدیمی به فراشان سپرده شده که با عود مخصوص در حرم مطهر انجام می شود، در واحد تشریفات صحن ها و بست های ورودی گلاب پاشی در مناسبت های مختلف صورت می گیرد و در مسیرهای تشرف عودسوزی انجام می شود.

مشاور مدیرعالی حرم مطهر رضوی همچنین به اقدام بخش بهداشت حرم در تعطیر هوا از طریق دستگاه هواساز اشاره کرد که به درون رواق‌های مبارکه پاشیده می‌شود.

توکلی به استفاده از ترکیبات اسفند، کندر و گلپر در گذشته برای عود سوزی اشاره کرد و گفت: امروز صد نوع ماده معطر را استخراج و با نسبت های مختلف ترکیب می کنیم که بعد از اتمام طرح، سند آن همچون گذشتگان ثبت خواهد شد.

سنتی ماندگار از دوره تیموری

زهرا فاطمی مقدم، مسئول امور ارزشیابی و پیش آرشیو اداره اسناد آستان قدس رضوی دیگر سخنران این مراسم گفت: نگاهی به تاریخ و تشکیلات آستان قدس رضوی نشان می‌دهد به مرور زمان به ویژه از دوره‌ی تیموری به بعد، آیین‌هایی در حرم رضوی در زمینه خدمت به زائران و بزرگداشت شعائر شیعی مذهبی شکل گرفته که، یکی از این آیین ها عود سوزی است.

وی به قدیمی ترین سند موجود در این خصوص اشاره کرد که متعلق به سال ۱۰۱۲ ق یعنی ۴۳۲ سال قبل و دوره اویل دوره صفوی است.

فاطمی مقدم افزود: در این سند به پرداخت وظیفه که شکلی از پرداخت حقوق بوده به علی اصغر نامی که در مهر خود را خادم معرفی می کند اشاره کرده ولی در واقع مطابق اسناد، وظیفه عود سوزی را بر عهده داشته و براساس این، گویا تقریباً تا سال ۱۰۴۰ قمری، تنها عود سوز حرم، وی بوده است.

وی به اهمیت مسئله عود سوزی در حرم اشاره کرد و گفت: بسیاری شاهان و بزرگان بخشی از نذورات خود را به این موضوع اختصاص می دادند که برای نمونه در سال ۱۰۸۵ ق مطابق نذر سلطان وقت، مقدار ۵/۳ من فتیله عنبر، تهیه شده است.

فاطمی مقدم همچنین بخشی از اسناد تعطیر را مربوط به خرید و آماده سازی گیاهان و مواد معطر و خوشبو برای حرم عنوان کرد و افزود: نکته قابل توجه این است گیاهانی که برای این کار در نظر گرفته می شده دارای خاصیت دارویی هم بوده و بخشی از آن، هم زمان به عنوان دارو در دارالشفای حرم، مورد استفاده قرار می گرفته است.

روایتی از عودسوزی در اسناد

کتابخانه آستان قدس، یکی از مهمترین و قدیمی ترین مراکز اسنادی کشور را در اختیار دارد که هسته اصلی این اسناد مربوط به اداره امور حرم مطهر رضوی است و این اسناد چگونگی اجرای این مراسم را برای ما شرح می دهد.

در این مرکز قریب ۲۰۰ سند با موضوع عودسوزی در حرم وجود دارد که قدیمی ترین آن مربوط به ۴۳۳ سال قبل یعنی دوره حکومت شاه عباس اول صفوی است.

طبق اسناد، برای خوشبو کردن حرم از گیاهان معطر و خوشبو، مثل عود هندی، کندر، چوب ارسی و صندل سفید استفاده می کرده‌اند که پس از تهیه، آنها را تحویل صاحب منصبان مرتبط با این آیین در حرم داده تا برای خوشبو کردن فضای حرم، استفاده کنند.

برخی از وسایلی که از گذشته برای این منظور مورد استفاده قرار می‌گرفته شامل عطردان، عطر پاش، گلاب دان، عنبردان، عنبر سوز، عوددان و عودسوز بوده که در اسناد به آنها اشاره شده است.

داخل بعضی از اسناد به مشاغلی که مستقیماً با این رسم مرتبط اند همچون عودسوز، فراش فیتیله‌ی عنبر و فراش عود سوز مرصع، اشاره شده است.

بررسی اسناد نشان می دهد، شغل عود سوزی یکی از قدیمی‌ترین مشاغل بارگاه مطهر رضوی است که از اوایل شکل گیری تشکیلات آستان قدس رضوی در مجموعه حرم رضوی، وجود داشته است.