به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، کتاب «ایرانشهر؛ تاریخ و تمدن ساسانی» دربرگیرنده ترجمه مقالات انگلیسی تورج دریایی درباره تاریخ ساسانیان است. این‌مقالات ۲۱ نوشته هستند که بازه زمانی مورد بررسی‌شان قرن سوم تا هفتم میلادی است. این‌مجلات با همراهی تورج دریایی انتخاب شده‌اند و پیش‌تر در مجلات و مطبوعات انگلیسی‌زبان به چاپ رسیده‌اند. چینش مقالات کتاب پیش‌رو طوری است که روندشان از نظر تاریخی با شکل‌گیری شاهنشاهی ساسانی توسط اردشیر بابکان در نیمه نخست قرن سوم شروع شده و به فروپاشی حاکمیت ساسانیان در نیمه سده هفتم و سپس تداوم برخی سنت‌های اداری و فرهنگی ایران ساسانی در سده‌های میانی برسد.

در مقدمه تورج دریایی بر این کتاب می‌خوانیم: کتاب پیشِ رو شامل بیست و یک مقاله‌ای است که طی سال‌های مختلف درباره تاریخ و تمدن ساسانی نگاشته‌ام و در مجلات و جشن‌نامه‌های آکادمی به چاپ رسیده است.

ساسانیان سرزمین خود را ایرانشهر می‌نامیدند که می‌توان آن را سرزمین ایرانیان ترجمه کرد. بین سده‌های سوم و هفتم میلادی، معنی ایرانی بودن به سبب فعل و انفعالات تاریخی و اجتماعی تغییرات مهمی کرد. در اوایل دوره ساسانی، منظور از ایرانی یک زرتشتی ایرانی‌زبان بود، اما در قرن ششم میلادی ایرانی بودن به معنی داشتن فرهنگ ایرانی و آداب و رسوم ایرانی بود، مانند جشن‌گرفتن نوروز و مهرگان، پوشیدن و خوردن و نوشیدن مانند ایرانیان، که این امر تحقق یافت.

تمدن ایرانیِ مردم ایرانشهر پس از دوره ساسانی نیز ادامه یافت و نام ایران به مثابۀ یک ایده و سرزمین تا امروز با ما مانده است و ما تا حدودی این را وامدار فرهنگ ساسانیان هستیم.»

مترجم نیز در مقدمه خود نوشته است: «با وجود آنکه هر یک از این مقالات پژوهشی مستقل در خصوص جنبه‌هایی بخصوص از تاریخ و فرهنگ ایرانشهر در عصر ساسانی است، مقالات به گونه‌ای انتخاب و چینش شده‌اند که روندی منطقی را به خواننده عرضه کند، یعنی از ابتدای شکل‌گیری شاهنشاهی ساسانی توسط اردشیر بابکان در نیمه نخست سده سوم میلادی تا فروپاشی حاکمیت خاندان ساسانی در نیمه سده هفتم میلادی و سپس تداوم برخی سنت‌های اداری و فرهنگی ایران ساسانی در سده‌های میانی. مطالب مندرج و در مقالات به‌گونه‌ای است که خواننده علاقه‌مند به تاریخ ایران ساسانی به‌راحتی می‌تواند استفاده کند و در عین حال مرجعی معتبر و قابل استناد برای پژوهشگران دانشگاهی در این حوزه مطالعاتی خواهد بود.

مقالات این مجموعه را از حیث محتوایی می‌توان به چهار دسته تقسیم کرد: دسته نخست مقالات مرتبط با برآمدن ساسانیان و استقرار حاکمیت خاندان ساسانی به جای شاهنشاهی اشکانی؛ دسته دوم مقالات مرتبط با پیوندهای سیاسی و تجاری میان ساسانیان و همسایگانش؛ دسته سوم مقالات مرتبط با تاریخ و فرهنگ دوره میانی ساسانی از سده‌های پنجم و ششم میلادی؛ دسته چهارم مقالات مرتبط با دوره اخیر ساسانی از سلطنت خسروپرویز تا سقوط خاندان ساسانی در زمان یزدگرد سوم و برآمدن حکومت‌های اسلامی در منطقه است.

«در جستجوی زمان از دست‌رفته: فرَتَرَکه‌ها و تبارشناسی ساسانیان»، «اردشیر پابگان و برآمدن ساسانیان»، «اردشیر ارگبد: منابع اقتصادی و مالی ساسانیان در قرن سوم میلادی»، «ملکه دینَگ در مراسم دیهیم‌ستانی»، «تَدمُر و ساسانیان در قرن سوم میلادی»، «ارمنستان و ایران: تولد دو ملت در اواخر عهد باستان»، «ایران و روم: تاریخ و دیدگاه ایدئولوژیکی»، «بازارها، بازرگانان و تجارت در ایران باستان متاخر»، «دو پادشاه ایرانشهر: یزگرد بزهکار و بهرام گور در سنت خدای نامگ»، «مزدک و سوسیالیسم اواخر عهد باستان»، «استخوان‌های خسرو انوشیروان: جغرافیای مقدس تیسفون»، «متن فارسی میانه سورْ سخن و درباره متاخر ساسانی»، «سازنده جهان بی‌بیم: ملاحظاتی در باب سکه طلای خسرو انوشیروان»، «سلطنت ابدی: نگاهی به مفهوم سجع PD روی درهم‌های نقره خسروپرویز»، «خسروپرویز و اسکندر مقدونی: شواهدی از تقلید پادشاه ساسانی از اسکندر»، «خسرو پرویز در متن پهلوی ماهِ فروردین روزِ خرداد»، «شاهنشاهی ساسانی»، «وقتی پایان نزدیک است: ارتش‌های بدوی و شاهان پادگان‌ها در ایران باستان متاخر»، «پایان ایرانشهر: سقوط شاهنشاهی ساسانی»، «ساسانیان و جهان باستان متاخر» و «زرتشتیان در دوران پساساسانی» ۲۱ مقاله مندرج در کتاب «ایرانشهر؛ تاریخ و تمدن ساسانی» است.

در قسمتی از این کتاب می‌خوانیم: مهرنرسی به همراه همسرش در زمان پادشاهی بهرام پنجم تا زمان رسیدن یزدگرد دوم به مقام پادشاهی چندین سال در آتشکده ماند. پس از آن، مهرنرسی را برای چندسال دیگر به استان (حوزه سلطنتی) بردند تا مجازات دیگری برای تخلف خود داشته باشد. مهرنرسی احتمالاً در زمان سلطنت بهرام پنجم در مذاکرات با رومیان حضور داشته است، این‌مذاکرات منجر به عهدنامه صلح ۴۲۲ م شد و به آزار مسیحیان در شاهنشاهی ساسانی و زرتشتیان در امپراتوری روم پایان داد. در کتاب سقراط اسکولاستیکوس از شخصی به نام «نرسس» یاد شده که بیشتر در امور نظامی فعال بوده. وظیفه مهرنرسی که در این‌جا شرح داده شد، مطابق با تصویر طبری از وظیفه مقام وُزورگ فرمدار در رهبری نیروهای نظامی برای رویارویی با رومیان است. به گفته منابع ساسانی، در زمان یزگرد دوم، مهرنرسی پس از شروع مجدد جنگ، به دلیل امتناع رومیان از پرداخت باج سالانه سهم خود برای محافظت از گردنه دربند، برای مذاکره فرستاده شد.

«ایران‌شهر: تاریخ و تمدن ساسانی» نوشته تورج دریایی در ۲۹۶ صفحه با شمارگان ۱۱۰۰ نسخه و قیمت ۳۵۰ هزار تومان در نشر ققنوس منتشر شده است.