به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، «گفتارهایی در معنی‌شناسی و زبان‌شناسی» کتابی است به کوشش محمدرضا رضوی که در تابستان (۱۴۰۳) انتشارات کتاب بهار منتشر کرده است. کتاب مشتمل بر برخی مقالات، نقدها و دیگر آثار قلمی نویسنده طی ۲۵ سال گذشته است.
کتاب، همان‌گونه که عنوان آن حکایت می‌کند، به دو بخش عمده تقسیم شده است: بخش اول، معنی‌شناسی، که به موضوعات معنیشناختی می‌پردازد، و بخش دوم، زبان‌شناسی و دستور، که به مسائل دستوری زبان فارسی و نظریه‌های زبان‌شناختی اختصاص دارد.
در بخش معنی‌شناسی شش مقاله آمده است. در نخستین مقاله به توصیف حوزۀ مطالعاتی معنی‌شناسی و مفاهیم پایه و رویکردها و نظریات مطرح در آن پرداخته شده است. در دومین مقاله یک رابطۀ معنایی- واژگانی بنیادی بررسی شده که، از دیدگاهی کلان، گونه‌ای رابطۀ هستیشناختی است میان اشیاء و مفاهیم متناظرشان، نظیر رابطهای که میان اعضای بدن و کلیت بدن وجود دارد، یا رابطهای که میان اصطلاحات تخصصی قطعات بیشمار یک هواپیما با کل هواپیما پدید میآید.
در مقالۀ گذرایی معنایی به نوع دیگری از ارتباط معنایی اشاره می‌شود، یعنی ویژگی تسّریِ یک رابطه، به مراتب دیگری از مفاهیم، مانند رابطهای که میان مار، خزنده و حیوان برقرار است.
نویسنده در این مقاله تلاش کرده تا روشن سازد که معنی‌شناسی زبانی قادر نیست بدون توسل به سازکارهای شناختی ذهن، وضعیت ناشی از گذرایی معنایی را در زبان تبیین کند.
حدنمایی یا hedging نیز مبحث دیگری است که بر آنچه زبان‌شناسان شناختی مدعی آن هستند صحه می‌گذارد. عباراتی نظیر شاید، تقریباً، حدوداً، شبه-، -نما، به اصطلاح و سایر حدنماها، مقولاتی معنایی-کاربردشناختیاند که معنی صریح و معنی جمله را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
مقالۀ پنجم از این مجموعه به پاسخ به این پرسش اساسی در معادل‌سازی و به ویژه کار واژه‌گزینی در فرهنگستان زبان و ادب فارسی می‌پردازد که چه ویژگیهایی اصطلاحات علمی یا به تعبیری دانشواژهها را از واژههای عادی و عمومی زبان متمایز میسازد. به نظر می‌رسد که مفاهیم زبان‌شناختی، میتوانند توصیف روشنی از حدود این دو مفهوم به دست دهند.
آخرین نوشتۀ این بخش، معنی‌شناسی و فرهنگ‌نویسی، به کاربرد نظریه‌های معنی‌شناسی در حوزۀ فرهنگ‌نویسی عملی اختصاص دارد. این مقاله برگرفته از موضوع رسالۀ دکتری مؤلف است که پیش از این در دو شماره از مجلۀ فرهنگ‌نویسی به چاپ رسیده‌اند.
مباحث بخش دوم کتاب حول سه محور قرار دارد: «زبان‌شناسی شناختی»، «زبان‌شناسی نقش‌گرای نظام‌مند» و «دستور زبان فارسی». در ابتدا نقد سه کتاب در حوزۀ زبان‌شناسی شناختی که به ترتیب عبارتند از زبان‌شناسی شناختی، دستور شناختی و کاربرد دستور شناختی در زبان فارسی آورده شده است.
دو نوشتۀ بعدی نیز به زبان‌شناسی نقش‌گرای نظام‌مند مربوط است. یکی نوشتهای است در معرفی اجمالی این رویکرد مطالعاتی پویا و تأثیرگذار، که به هنگام درگذشت واضع آن، مایکل هلیدی، نگاشته و در مجلۀ دستور به چاپ رسیده است. نوشتۀ دیگر، گفتگویی است که نگارنده با هلیدی در چهلمین همایش بینالمللی نقش‌گرای نظام‌مند داشته است و بازتابی است از نظرات و دیدگاههای این دانشمند زبان دربارۀ مسائل گوناگون زبان‌شناختی.
آخرین مقاله، که تازهترین نوشتۀ نگارنده نیز هست (۱۴۰۲ و ۱۴۰۳)، در قالب پژوهشی درباب دستورهای زبان فارسی با معیارهایی زبان‌شناختی شکل گرفته است. در اینجا طبقهبندی جدیدی برای دستورهای فارسی ارائه شده است. کتاب با گزارش سفر پژوهشی نویسنده به آمریکا برای مطالعه و تدوین رسالۀ دکتریاش پایان مییابد.
این مجموعه مقالات، علاوه بر کتاب‌نامه و نمایه، حاوی دو واژهنامۀ فارسی به انگلیسی، و انگلیسی به فارسی است که در آن برابرنهادها با دقت ویژهای برساخته یا از میان معادلهای موجود گزینش شده‌اند.
کتاب «گفتارهایی در معنی‌شناسی و زبان‌شناسی» به کوشش محمدرضا رضوی توسط نشر بهار در ۴۴۸ صفحه و به بهای ۳۶۰ هزار تومان به بازار کتاب عرضه شده است.
نظر شما