سرویس کودک و نوجوان خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - تهمینه حدادی: «دنیای علی علیه‌السلام: کودکی و نوجوانی» روایتی داستانی از زندگی امام علی (ع) است که تلاش می‌کند چهره‌ای چندبعدی از کودکی تا جوانی ایشان ارائه دهد. این اثر، با نگاهی تازه به زوایای کمترپرداخته‌شده زندگی آن حضرت، به‌ویژه دوران نوجوانی و فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی ایشان، پرداخته است. کتاب «دنیای علی علیه‌السلام: کودکی و نوجوانی» اثر مسلم ناصری است که در ۱۶۷ صفحه به کوشش انتشارات مهدا منتشر شده است.
مسلم ناصری، نویسنده این مجموعه که تاکنون یک جلد از آن منتشر شده، به‌تازگی به‌عنوان برگزیده بیست‌ودومین جایزه کتاب رشد برای این کتاب معرفی شده است. ناصری با بهره‌گیری از منابع تاریخی و فنون داستان‌نویسی، اثری خلق کرده که نه‌تنها برای نوجوانان، بلکه برای مخاطبان بزرگ‌سال نیز جالب توجه است. در این گفت‌وگو، او از چالش‌های روایت تاریخ، شخصیت‌پردازی متفاوت و تأثیر امام علی (ع) بر زندگی و نوشتارش سخن گفته است.
- در «دنیای علی علیه‌السلام» شما به روایت داستان از دوران کودکی تا جوانی حضرت علی (ع) پرداخته‌اید. چه نکته‌ای از این دوره در تاریخ‌نگاری زندگی ایشان کمتر به چشم می‌آید که شما در این کتاب به آن اشاره کرده‌اید؟
شخصیت امام چنان شکوهمند است که کمتر می‌شود به آن آفتاب تابان نزدیک شد و این جز با مهارت در نوشتن و مطالعه وافر و جامع امکان نداشت. از سویی تاکنون کودکی و نوجوانی حضرت در حوادث بعدی زندگانی ایشان، کمرنگ بیان شده است. بر همین اساس، پس از تحقیق و تفحص در منابع اولیه تاریخی و یافتن گوهرهای فراوان ناگفته از زندگی حضرت، تصمیم گرفتم پس از سال‌ها آرزو، دست به قلم ببرم و زندگانی مولای متقیان را در سه جلد از کودکی تا شهادت برای مخاطب نوجوان و جوان بنگارم. البته متن و مطالب تازه آن به‌گونه‌ای است که خوانندگان بزرگ‌سال هم از لذت خوانش آن بی‌نصیب نخواهند شد؛ زیرا نکات و حکایات جدیدی در این اثر بیان شده که ممکن است خواننده تابه‌حال نشنیده یا نخوانده باشد که امیدوارم این‌گونه باشد.
- چطور خط بین واقعیت و داستان را در این اثر حفظ کردید؟
نگارش داستان تاریخی به‌خصوص مذهبی و حفظ واقعیت تاریخی و رعایت اسلوب داستانی چون لبه تیز شمشیری است که نگارش این آثار را سخت می‌کند. اگر به عناصر و فنون داستان آگاه نباشی، نوشته به اثری ساده و بازنویسی تبدیل می‌شود و اگر نویسنده آگاهی لازم از حقیقت‌ها و داده‌های تاریخ و واقعیت پنهان در تاریخ را نداشته باشد و خواسته باشد با صرف تخیل اثری را خلق کند، چه‌بسا به خطا راه بپیماید.
بر همین اساس به نظرم نگارش آثار تاریخی‌مذهبی بسیار مشکل‌تر از نگارش داستان‌های دیگر است. پس نویسنده باید ضمن رعایت چهارچوب‌های فکری، دینی و مذهبی به‌گونه‌ای اثر خود را برای مخاطب بیان کند که جذاب و گیرا و خواندنی باشد. در این اثر هم تلاش شده که با نگاهی نو و با به‌کارگیری اسلوب داستان‌نویسی، واقعیت تاریخی به‌گونه‌ای جذاب ارائه شود تا ضمن آشنازدایی از شنیده‌هایی که از کودکی در ذهنش شکل گرفته با علاقه خواندن اثر را تا پایان دنبال کند و بهره کافیِ تاریخی‌اندیشه‌ای را از نوشته داشته باشد و چون تجربه‌ای نو در ذهنش ماندگار شود.
- شخصیت‌هایی چون ابوطالب، ابوسفیان و زید بن حارثه در داستان‌های تاریخی مهم هستند؛ اما در این رمان با نگاهی متفاوت معرفی شده‌اند. آیا قصد داشتید که تصویری تازه از این شخصیت‌ها بسازید؟ چطور این کار را انجام دادید؟
شخصیت‌های تاریخی بنا به نگاه هر فرد متفاوت است. در آثار داستانی زمانی شخصیت شکل می‌گیرد که ابعاد مختلف زندگانی او برای خواننده مکشوف شود. بر همین اساس، شکل‌گیری متفاوت شخصیت‌ها برخاسته از مطالعات و اندیشه‌های هر نویسنده است.
کاوش و مطالعات بیشتر سبب می‌شود شخصیت در داستان‌های تاریخی بهتر شکل بگیرد یا شاید هم متفاوت از شخصیتی به نظر برسد که تاکنون خواننده شنیده یا خوانده است. بنابراین برای نگارش این اثر صدها کتاب و منبع دست اول و مقاله پژوهشی و … خوانده شده است که به حتم نمودِ آن در پرداخت این شخصیت‌ها برای مخاطب تازگی دارد و شاید متفاوت از آنچه دیده یا شنیده به نظرش برسد.
هرچه تحقیق در آثار تاریخی بیشتر باشد و از ارائه کلی درباره وقایع و شخصیت‌ها فاصله بگیریم، شخصیت‌های داستانی ملموس‌تر و حتی متفاوت‌تر از خوانده‌ها و شنیده‌ها شکل خواهد گرفت. شاید تفاوت شخصیت‌ها در این رمان نیز به همین خاطر باشد.
- اگرچه صحبت از این شد که مخاطبان کتاب گوناگون هستند اما دوست داریم بدانیم که شما در نظر داشتید چه ویژگی‌هایی از زندگی حضرت علی (ع) را در این اثر برای مخاطب جوان‌تر جذاب کنید؟ در این راه آیا تصمیم خاصی در انتخاب این ویژگی‌ها گرفتید؟
راستش شناخت کامل از زندگانی حضرت علی (ع) با توجه به نوشته‌ها و وقایعی که از ایشان روایت شده است، امکان‌پذیر نیست. آب دریا را نمی‌توان کشید؛ به‌قدر تشنگی می‌توان چشید.
از سویی آشنایی کامل آن هم به‌صورت داستانی با بخش‌های مهم زندگانی حضرت، قصد نگارش این سه‌گانه بوده است؛ زیرا مخاطب تاکنون تنها با بخش‌های خاصی از زندگانی ایشان چون جنگاوری و شجاعت، سخاوت، عدالت در داوری و مظلومیت و… آشنا شده‌اند که کارکردی مذهبی و گاه درون‌شیعی داشته است. به‌طور مثال، کمتر به ۲۵ سال دوری آن حضرت از فعالیت‌های میدان جنگ و سیاست اشاره شده و فعالیت‌های اقتصادی ایشان بیان شده است. در این اثر تلاش شده به‌گونه‌ای رابطه‌های تاریخی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و ابعاد فکری حضرت در لوای داستانی بلند برای مخاطب بیان شود تا شخصیت چندوجهی، کامل‌تر و بهتری در ذهن خواننده شکل بگیرد و ضمن بازیابی و بازبینی از دانسته‌های گذشته‌اش، شناخت کامل‌تری از چنین شخصیت مهم تاریخی به وجود بیاید.
- شما در این اثر به تاریخ پرداخته‌اید و هم‌زمان به تربیت شخصیت‌های بزرگ نیز توجه کرده‌اید؛ آیا در این مسیر خودتان هم تحت تأثیر شخصیت امام علی (ع) قرار گرفتید؟ این تأثیر چگونه در نوشتن کتاب شما ظاهر شد؟
شخصیت امام علی (ع) ذهن بسیاری از مردان و بزرگان هستی را از دیرباز تاکنون به خود مشغول کرده است: از جورج جرداقِ مسیحی در «الامام علی صوت العدالة الانسانیة» گرفته تا علمای اهل سنت و شیعیان شیفته حضرت را. از سویی ما شیعیان که از کودکی آشنایی با حضرت در طینت‌مان شکل گرفته و هر سال و هر دم، نام ایشان را بر زبان می‌آوریم و به‌گونه‌ای به آن حضرت عشق می‌ورزیم و وی را قهرمانی والامقام می‌دانیم که چون منشوری از الماس از هر وجه آن نوری تابانده می‌شود.
هر فرد از دوران کودکی، قهرمانی در ذهنش شکل می‌گیرد و خواسته و ناخواسته او را الگوی زندگانی خود قرار می‌دهد. من هم از این امر مستثنا نبوده‌ام و از کودکی امام علی (ع) را تنها رازدار لحظه‌های تنهایی‌ام حس می‌کردم و فکر و اندیشه‌ام پیرامون وی در پرواز بود. از سالیان دور تصمیم داشتم آن‌گاه که در نگارش و داستان‌نویسی تبحر یافتم، سرنوشت ایشان را ابتدا برای خودم و سپس برای خوانندگان بنویسم. توفیق یار شد و پس از سال‌ها، رؤیایی را که در نوجوانی دیده بودم، توانستم در دهه ۵۰ زندگی تعبیرش کنم و آن، آغاز نگارش اثری بود که امیدوارم خوانندگان را در لحظه‌های نابی که همراه آن زیست آگاهانه داشته‌ام، شریک کرده باشم تا ضمن بهره‌مندی معنوی، تجربه‌ای گران‌بها هم داشته باشند.
نظر شما