به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، آیتالله سید محمد خامنهای، رییس بنیاد حکمت اسلامی صدرا، از مهمترین افرادی است که سالهای زیادی را برای تبلیغ افکار و آثار ملاصدرا صرف کرده است. وی معتقد است که برخلاف تصور برخی، اصولا فلسفه حقيقي براي كاربرد در جامعه و بهرهگيري از بينش عقلاني و جهانبيني جامع آن براي زندگي بهينه و سعادت مردم است كه اين سعادت به طور مشترك هم هدف يك دين واقعي است و هم هدف يك فلسفه واقعي؛ بهويژه اینكه در حكمت متعاليه ملاصدرا عناصر اصلي دين يا نَقل با عناصر عقلاني فلسفه ملاصدرا گره خورده است و به همين دليل گاهي از آن به «حكمت ايماني» تعبير ميشود.
وی همواره تقسيم معروف فلسفه و حكمت به حكمت نظري و حكمت عملي را يادآور ميشود تا مسلم شود كه اساسا خودِ فلسفه به اين مهم توجه دارد و علاوه بر بخشي از آن كه به جهانبيني و كشف حقايق عالم ميپردازد، بخشي را به كاربردي كردن آن و كشاندن فلسفه به اجتماع و عامه مردم اختصاص داده است. اگرچه به اشتباه معروف شده كه كار فلسفه تفكر و طرح و حل مسایل فلسفي در اتاقها و پشت درهاي بسته است.
به گفته آیتالله سید محمد خامنهای، در همین راستا بنياد حكمت اسلامي صدرا در كنار معرفي كارشناسان حوزه انديشه و علاقهمندان و استادان فلسفه با برگزاري همايشها و چاپ كتاب و نشر مجلات مختلف، همواره سعي داشته است كه نه فقط به معرفي فلسفه براي عامه مردم، بلكه حتي اثبات ضرورت آن بر مردم (از هر صنفي كه باشند و در هر رشته از علوم و فنون تخصص داشته باشند) بپردازد.
در این گفتوگو مشروحی از فعالیتهای بنیاد حکمت اسلامی صدرا در چاپ و نشر آثار ملاصدرا از زبان آيتالله سيد محمد خامنهاي بیان شده است.
ابتدا مختصري درباره تاريخچه بنياد حكمت اسلامي صدرا و فعاليت كتابي آن توضيح دهید.
نزديك به دو دهه پیش يعني حدود سال 1372 فكر برگزاري همايشي با شكوه و جامع و لايق شأن و مقام ملاصدرا مطرح شد و با عدهاي از استادان بزرگ حوزه و دانشگاه به تهيه مقدمات آن پرداختيم. يكي از كارهايي كه هم با برگزاري همايش ملاصدرا مناسبت داشت و هم در جاي خود كاري شايسته و بايسته شمرده ميشد، تصحيح دقيق كتابهای ملاصدرا و چاپ و معرفي آن در بهترين صورت بود. از اين رو، يكي از بخشهاي فعال ستاد برگزاري اين همايش، گروه تصحيح آثار اين حكيم بود كه بلافاصله كار خود را شروع كرد. شايسته است روش كار اين ستاد براي مؤسساتي كه به چاپ و تصحيح كتاب بزرگان علم و فقه و حكمت ميپردازند، الگو و سرمشق باشد چون كاري روشمند با رعايت روش علمي و فني به اين كار پرداخته شده است.
ستاد بنياد حكمت اسلامي صدرا ابتدا كار شناسایی نسخههاي خطي كتابهای اين شخصيت علمي ـ كه هم حكيم و فيلسوف بينظير و هم مفسر و محدث عالي مقام است- پرداخت و به بررسي كتابخانههاي معروف و رسمي كشور بسنده نكرد و حتي به كتابخانههاي شخصي منازل دارندگان كتابخانه شخصي مراجعه كرد و در نتيجه، بهترين نسخههاي كتابهای ملاصدرا از لحاظ اصالت و صحت به این صورت گردآوري شد.
در مرحله بعد براي درجهبندي صحت و دقت اين نسخههاي خطي چندين نشست و به تعبيري سمينار فني و علمي با حضور متخصصان و نسخهشناسان نامي ايران برگزار شد و از ميان نسخههاي فراهم شده، برترين نسخهها از نظر سلامت و بيغلط بودن برگزيده و ثبت شد. بعد از اين مرحله، كارگروهي از استادان به شناسایي و معرفي استادان صلاحيتدار براي تصحيح انتقادي اين كتابها مشغول شد و كساني را كه معرفي يا داوطلب شده بودند، بررسي و به تناسب تجربه يا تخصص آنها به هر يك از آنها يكي از كتابهای ملاصدرا براي تصحيح واگذار شد.
كار ديگري كه در كنار اين اقدام انجام شد، مقدمهنويسي به زبان فارسي، تعیین شكل پاورقي، نحوه ذكر اختلاف نسخهها، معيار انتخاب يكي از چند احتمال و لفظ در موارد اختلاف نسخ، دقتها و اقداماتی از اينگونه بود كه در سميناری يك روزه با حضور متخصصان و استادان با تجربه انجام شد و مصوبه و قطعنامه آن به عنوان قاعده و قانون اعمال تصحيح انتقادي به همه مصححاني كه قرارداد داشتند، ابلاغ شد تا تصحيح و نگارش همه كتاب ها يكسان و هماهنگ باشند.
همچنین چون در طرح اوليه قرار بود همه كتابهای ملاصدرا به فارسي ترجمه شوند، سميناری يك روزه با حضور استادان حوزه و دانشگاه تشكيل و درباره انتخاب شكل بهتر ترجمه به فارسي برگزار شد. تا آن زمان نه تصحيح انتقادي كتابهای علمي از قاعده متحد و كاملي پيروي ميكرد و نه فارسينويسي شكل ثابتي داشت، چراکه مترجمان برخي به نثر مسجع علاقه داشتند، گاه به پارسي سره نزديك ميشدند و گاه الفاظ ناآشناي عربي را زياد به كار ميبردند و گاه در سادگي و عرفي و عاميانه بودن جملات زيادهروي ميكردند. در اين سمينار قرار شد كه روشي ميانه و به دور از افراط و تفريط برگزيده شود كه هم نثري فاخر باشد و هم قابل فهم عامه مردم فارسيزبان. اينها كارهاي مهم فني و علمي بودند که براي عرضه كار و کسب نتيجه بهتر صورت گرفتند.
در كنار اين اقدامات مقدماتي، چند گونه نشست ديگر هم داشتيم. به عنوان مثال، براي انتخاب حروف چاپ كتابهاي ملاصدرا چندين جلسه از متخصصان چاپ مشورت گرفته شد. در انتخاب نوع جلد و رنگهاي مختلف هم براي كتابهای ملاصدرا بررسيهاي علمي و ذوقي به كار رفت. در نتيجه، جلد پارچهاي با رنگهاي مختلف(كتابهای ملاصدرا به رنگ سبز و كتابهای ديگر به رنگهاي ديگر و همچنین آثار فارسي به رنگ مشكي و آثار انگليسي به رنگ قرمز) انتخاب شد. همه اين دقتها و بررسيها كه به وسيله متخصصان فن انجام ميشد، براي عرضه و رسيدن به نتيجهاي بود كه بهترين و ماندنيترين باشد. به همين سبب، بسياري از استادان به ويژه استادان خارجي از نحوه چاپ و تصحيح كتابهای ملاصدرا تقدير ميكردند و آن را در عاليترين سطح بينالمللي ميدانستند.
بنياد حكمت اسلامي صدرا پس از برگزاري نخستین همايش جهاني ملاصدرا به ثبت رسيد و مشغول ادامه فعاليت در بخشهاي مختلف شد. سپس بخشي از كتابهای ملاصدرا و مقالات و كتابهای مربوط به وی به زبانهاي خارجي(حتي به زبانهاي چيني، كرهاي، بوسنيايي، پرتغالي و تركي استامبولي) ترجمه و چاپ و پخش شد.
اين بنياد علاوه بر چاپ سلسله مقالات همايشها و از جمله همايش سالانه كه روز اول خرداد (روز ملاصدرا) برگزار ميشود، كتابهای علمي و فلسفي استادان ـ به ويژه آنچه را كه مربوط به مكتب ملاصدرا است ـ چاپ و منتشر ميكند. يكي از موسسات وابسته به اين بنياد، انتشارات بنياد حكمت اسلامي صدرا است.
آيا علاقه شخصي شما به انديشه صدرايي موجب كاوش در تفكرات و گفتار صدرا شد يا اينكه رسالتي در برابر انديشههاي صدرا و نياز جامعه احساس كرديد كه به اين وادي قدم نهاديد؟
آشنايي من با فلسفه و به ويژه ملاصدرا و مكتب او به بيشتر از نيم قرن ميرسد و در تمام احوال و اشتغال به مطالعه و تحقيق و نگارش و گاهی تدريس آن میپرداختم. در واقع، نگاه من به آن همواره رابطه و نگاهي شخصي همراه با انگيزه و علاقه شخصي بود اما فعاليت در حوزه سياست و درگيريهاي اجتماعي متناسب با انقلاب اسلامي كشور و ملاحظه نيازهاي فرهنگي اجتماعي باعث شد كه اينبار به تعبير شما رسالتي را در خود احساس كنيم و مكتب ملاصدرا و فلسفه اسلامي را براي كاربردي و اجتماعي شدن به داخل اجتماع ببريم.
برخلاف تصور بعضي افراد، اصولا فلسفه حقيقي براي كاربرد در جامعه و بهرهگيري از بينش عقلاني و جهانبيني جامع آن براي زندگي بهينه و سعادت مردم است كه اين سعادت به طور مشترك هم هدف يك دين واقعي و هم هدف يك فلسفه واقعي به شمار میآید. به ويژه اینكه در حكمت متعاليه ملاصدرا، عناصر اصلي دين يا نَقل با عناصر عقلاني فلسفه ملاصدرا گره خوردهاند و به همين دليل گاهي از آن به «حكمت ايماني» تعبير ميشود.
با توجه به ابعاد مختلف و مفيد حكمت متعاليه ملاصدرا و نياز جامعه نوين و انقلابي ايران به رشد فكري و عمق جهانبيني و جستوجو و راهيابي جاده سعادت به كمك دو بال عقل و شرع، احساس كردم به عنوان انجام يك وظيفه شرعي و عقلي ارزش دارد كه به جاي صرف وقت در كارهاي روبنايي سياسي و اجتماعي، به امور فكري، تربيتي و اخلاقي و همچنین عمق دادن به فهم مردم از زندگي و شناخت آفرينش و آفريننده و برنامهريزي براي زندگي واقعي غيرحيواني مردم روبياورم و به ترويج فلسفه و اخلاق و سلوك حكيمانه(بجاي سرگرمي به زندگي حيواني) بپردازم و نياز معنوي و روحي و فكري جامعه را برطرف سازم و بحمدالله در اين راه قدم گذاشتهايم و با توفيق الهي اين راه را ادامه خواهيم داد.
تا كنون چند كتاب و رساله را منتشر كردهايد؟ آثار خودتان را در اين زمينه نيز نام ببريد.
تمام آثار ملاصدرا كه انتساب آنها به وي مسلم بوده است، تصحيح انتقادي شده و به چاپ رسيدهاند. تنها دو نسخه از این آثار هنوز از چاپ خارج نشده است چون مصححان آن به رحمت الهي پيوستهاند و مدتي وقت صرف شد تا كار ناقص آنها تكميل شود. در ميان اين كتابها چند عنوان داراي مجلدات متعدد است. به عنوان مثال، كتاب اسفار اربعه 9مجلد، تفسير كبير ملاصدرا هشت مجلد و شرح اصول كافي او پنج مجلد و چند كتاب هم در دو مجلد به چاپ رسيده و مجموعه رسالههاي او تا چهار مجلد رسيده و هنوز بقيه آنها در راه است.
اين بنياد به طور كلي چاپ مقالاتي را كه در همايشهاي مختلف برگزار كرده است، خودش برعهده دارد و در نتيجه، مقالات فارسي همايش جهاني سال 1378 در 12 مجلد و مقالات انگليسي آن در 10 مجلد چاپ شدند. مقالات همايش جهاني سال 1383 در شش مجلد شد و بقيه در يك مجلد يا دو مجلد منتشر شده است.
مجموعه كتبي كه در فهرست موجود در دفتر من هست افزون بر يكصد و سي و شش (136) عنوان كتاب بوسيله مؤسسه انتشاراتي بنياد حكمت اسلامي صدرا چاپ و عرضه شده است.
آثار خود من نیز بر دو دسته كلي قابل تقسيم است؛ بخشي در مطالب فلسفي و عرفاني است و معمولا مقالات يا سخنرانيهاي من را شامل میشوند که به طور مستقل به صورت كتاب تأليف شده است. مقالات فلسفي را در مجموعهاي به نام «انسان در گذرگاه هستي» چاپ كردهاند كه چهار مجلد آن در دست است. كتاب «سير حكمت در ايران و جهان در تاريخ دو هزار سال سير آن»، كتاب «ملاصدرا ـ زندگي، شخصيت و مكتب ملاصدرا(جلد اول آن از چاپ خارج شده است)»، كتاب «حكمت متعاليه و ملاصدرا در شرح فهرستي از مباني فلسفي ملاصدرا»، «زندگي ميرداماد و فلسفه ايماني»، «روح و نفس»، «ملاصدرا و هرمنوتيك»، «تصحيح المظاهر الالهيه ملاصدرا» و «مقدمه جلد اول اسفار» نیز كتابهايي به قلم هستند که درباره فلسفه نوشته شدهاند.
كتاب «قرآن و حقايقي پيرامون آن» و «فلسفه زن بودن» نيز دو اثر ديگر من است. بعضي از اين كتابها به زبانهاي خارجي هم ترجمه شدهاند و كتابهاي ديگري هم مثل «خداشناسي» جزء تأليفات اوليه من محسوب میشوند.
همچنین بخشي از تأليفات من در حوزه علم فقه و حقوق است از جمله؛ «علم قاضي، بيمه در حقوق اسلام، حقوق جزاي عمومي، حج از نگاه حقوق بينالملل، القواعد الفقهيه، اقطاع يا حقوق تقسيم اراضي دولتي، مالكيت عمومي، حقوق زن، علي و صلح جهاني، علم القاضي و مدي جوازه في الأحكام.»
تا چه اندازه به اين موضوع توجه کردهاید كه علاوه بر پوشش دادن نياز صاحبنظران و كارشناسان حوزه انديشه، مكتوباتي را منتشر كنيد كه نياز عامه مردم به ويژه دانشجويان علاقهمند به حوزه فلسفه را برآورده کند؟
در پاسخ به اين سؤال، هميشه من تقسيم معروف فلسفه و حكمت به حكمت نظري و حكمت عملي را يادآور ميشوم تا مسلم شود كه اساسا خود فلسفه به اين مهم توجه دارد و علاوه بر بخشي از آن كه درباره جهانبيني و كشف حقايق عالم ميپردازد، بخشي را به كاربردي كردن آن و كشاندن فلسفه به اجتماع و عامه مردم اختصاص داده است. اگرچه به اشتباه معروف شده كه كار فلسفه تفكر و طرح و حل مسایل فلسفي در اتاقها و پشت درهاي بسته است.
بنياد حكمت اسلامي صدرا در كنار معرفي كارشناسان حوزه انديشه و علاقهمندان و استادان فلسفه با برگزاري همايشها و چاپ كتاب و نشر مجلات مختلف، همواره سعي داشته است كه نه فقط به معرفي فلسفه براي عامه مردم؛ بلكه حتي اثبات ضرورت آن بر مردم(از هر صنفي كه باشند و در هر رشته از علوم و فنون تخصص داشته باشند) بپردازد. از جمله در سالهاي اخير همايشهاي اول خرداد معروف بهروز ملاصدرا، تماماً مباحث كاربردي و اجتماعي فلسفه موضوع بحث اين همايشها بوده است.
برخي كتابهايي كه انتشارات اين بنياد به چاپ رساندهاند نيز براي مطالعه دانشجويان است. همچنین دو مجله «فصلنامه خردنامه صدرا» و «فصلنامه تاريخ فلسفه» هم مقالاتي را در خور استفاده دانشجويان عرضه ميكنند. علاوه بر اين، طرحهايي ديگر براي عموميسازي فلسفه در دست داريم كه به سبب نقصان امكانات، بر زمين مانده است.
چه اقداماتی در زمینه فعاليتهاي كتابي این بنياد برای صدور انديشههاي فاخر صدرايي به خارج از مرزهاي ايران اسلامي انجام دادهاید.
شخصيت و مكتب ملاصدرا تا پيش از برگزاري اولين همايش بينالمللي سال 1378 ملاصدرا در تهران تقريبا در خارج از كشور ناشناخته بود و تعداد اندكي از استادان غرب و شرق با وي آشنا بودند ولي اين همايش كه با حضور افزون بر 200 استاد معروف خارجي از سراسر جهان برگزار شد، تقريبا همه مراكز معروف فلسفي جهان را كه نمايندهاي به ايران فرستاده بودند، با مكتب ملاصدرا آشنا كرد و برخي از آنها براي ترجمه کتابهای ملاصدرا به زبان خود داوطلب شدند که آثار برخي از آنها ترجمه و چاپ و پخش شده است. در دومین همايش جهاني در سال 1383 نيز همين وضع پيش آمد.
ناگفته نماند که بنياد حكمت اسلامي صدرا و انجمن بينالمللي ملاصدرا عضو فدراسيون انجمنهاي بينالمللي جهان (Fisp) هستند. علاوه بر اين، حدود هفتاد استاد بزرگ فلسفه جهان عضو رسمي انجمن ملاصدرا هستند و اعضاي علمي اين بنياد در كنگرههاي بينالمللي شركت ميكنند و مقالاتي را در حوزه فلسفه اسلامي و مكتب ملاصدرا ارایه ميدهند. از اين رو، تماس و رابطه براي معرفي آثار و مكتب ملاصدرا برقرار است و برخي از کتابهای ملاصدرا و منشورات اين بنياد به زبانهاي مختلف ترجمه شده که از جمله آن ها میتوان مجلداتي از اسفار اربعه را نام برد.
تا چه اندازه تلاش كردهايد زمينه را براي نوقلمان به منظور قلمفرسايي در حوزه انديشه فراهم سازيد؟ در واقع، بنياد حكمت اسلامي صدرا تا چه اندازه به پشتوانهسازي در حوزه پژوهش، تحقيق و تأليف در زمينه فلسفه اسلامي پرداخته است؟
يكي از وظايف استادان فلسفه و موسسات فرهنگي و فلسفي تربيت استادان و پژوهشگران آينده است تا علاوه بر معلوماتي كه در دانشكده فراميگيرند، از كسب تجربيات استادان خود هم بازنمانند. همچنین يكي از راههاي تربيت جوانان و سوق آنها به كار تحقيق، عبارت است از تشويق آنها به نگارش مقاله و رساله علمي و فلسفي و كمك به آنها در چاپ جرايد علمي. در بنياد حكمت اسلامي صدرا نیز سعي شده است كه ضمن استفاده از جوانان در كارهاي تحقيقاتي بنياد، مقالات آنها در مجلات خود(خردنامه صدرا و تاريخ فلسفه) چاپ و معرفي و دانشجويان فلسفه به كار خود علاقهمند شوند.
روش ديگري كه اين بنياد در پيش گرفته، سفارش دادن مقالههاي علمي در راستاي طرحهاي علمي و تحقيقاتياش است؛ مانند طرح تدوين تاريخ فلسفه كه اكنون عدهاي از فضلاي دانشجويان با راهنمايي استادان خود و همكاريهاي بنياد مشغول به تهيه طرحهاي پژوهشياند. چاپ کتابهای فلسفي يا ترجمههايي كه به وسيله دانشجويان انجام ميشود، از سوی موسسه انتشاراتي بنياد هم كمك مهمي به معرفي فضلاي جوان به جامعه علمي و باز كردن راه رشد آنها در آينده به شمار میآید كه عملا موثر بوده است.
نظرتان را درباره چرايي نياز جامعه امروز به مطالعه انديشمندان بزرگ اسلامي بيان کنید.
به عقیده من، افراد هر جامعه به شدت نيازمند داشتن سرمشق و الگوي زندگياند و انديشمندان و كساني كه علاوه بر اندوختن علم و قرار گرفتن در صف دانشمندان تاريخ، فكر و عمر خود را براي كشف و فراهم سازي راه سعادت مردم صرف كرده، عمري را به راهنمايي حكمت و فلسفه و عرفان به خودسازي پرداخته و به درجه بالاي كمالات اخلاقي رسيدهاند، مناسبترين افراد براي الگو و سرمشق شدن براي جوانان جامعهاند.
براي تحقيق در اين باره بايد نوعي رابطه دو طرفه و روندي متقابل انجام شود؛ هم مسوولان رسمي جامعه يعني دولت و صدا و سيما و هم مسوولان عادي مانند مؤسسات فرهنگي مكلفند معرفي شخصيتهاي صاحب دانش و انديشه را كه نماد سلامت روحي و فكرياند، به جوانان معرفي كنند. همچنین لازم است که خود مردم نیز عاقلانه و هوشمندانه به شناخت قطبهاي اخلاقي و فكري بپردازند و آنها را الگوي خود قرار دهند تا به همان مراتب و درجات برسند.
همچنین بزرگان حكمت و اخلاق و متفكران راستين هم بايد به نوعي خودشان را با نشر مقاله و كتاب و سخنراني در محافل و به گونههاي سقراطي و به ويژه به روش ائمه اهل بيت(ع) (حضور در ميان مردم و پاسخ دادن به سؤالات آنها و امر به معروف و نيكي و نهي از زشتيها) به طور ضمني معرفي كنند و مستقيم يا غيرمستقيم به تربيت و راهنمايي مردم به ويژه نسل جوان جامعه بپردازند.
نقش رسانهها به ویژه رسانه دولتي در این راستا بسيار مهم است. متاسفانه گاهي ندانسته الگوهاي نادرست و حتي مضر و تبهساز به جوانان تحميل ميشوند و روز به روز جرايم جوانان و بر هم خوردن خانوادهها بيشتر ميشود.
آيا تعاملي هم با مراكز آموزشي نظير دانشگاهها و حتي آموزش و پرورش براي تأمين نياز كتابهاي درسي به مقالات و پژوهشهاي فلسفي داشتهايد؟
اين سوال مهمي است و شما دست روي نكته مهمي گذاشتيد. اين موضوع از يك بايسته و وظيفه متقابل بين مؤسسات دولتي و رسمي با مراكز پژوهشي و فلسفي خبر ميدهد كه بايد هميشه يكي از برنامههاي دولت و قانونگذاري باشد ولي متأسفانه در عمل به كلي انجام نميشود يا به صورت شايسته و بينقص صورت نمیگیرد.
طی بيش از سه دهه از انقلاب، واجب و فرض و ضروري بود كه کتابهای درسي مدارس از همه جهات رفع نقص و كتابهايي متناسب با اهداف انقلاب و نظام اسلامي ايران فراهم شوند و با رعايت جوانب روانشناختي و جامعهشناختي؛ اخلاق و انديشه اسلامي و قرآني و نكات مهم تربيتي و سازندگي جوان و نوجوان براي آينده موفق در ضمن كتابهاي درسي عرضه شود.
اين وضع درباره دانشگاهها كمي فرق ميكند چون نوعي سياستگذاري صحيح زير نظر شوراي انقلاب فرهنگي و موسسات سمت و جهاد دانشگاهي به انجام رسيد ولي به نظر من بايد بيشتر از اين باشد و به حد مطلوب برسد.
بنياد حكمت اسلامي صدرا از آغاز تاسيس همواره آماده همكاري با اين نهادها و سازمانهاي رسمي بوده و كم و بيش با آنها همكاريهايي داشته است. از جمله با چند دانشگاه معتبر تهران و چند موسسه فرهنگي دولتي هم تفاهمنامه داريم ولي اين روابط هنوز به حد تامين كتابهاي درسي نرسيده است.
کمترین كاري كه دولت و موسسات دولتي و دانشگاهها ميتوانند انجام دهند، آن است كه از اين بنياد در طرحهاي مهم خود مشورت بخواهند و از تجربههاي استادان آن بهره بگيرند.
پنجشنبه ۲۲ فروردین ۱۳۹۲ - ۱۰:۲۵
نظر شما