سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - شنو نوری: سنندج، مرکز استان کردستان، در کنار طبیعت چشم‌نوازش، شهری است که روح آن با شعر، عرفان و ادبیات در هم تنیده شده است. از دیرباز، شاعران، نویسندگان و عارفانی بزرگ در این شهر و اطراف آن زیسته‌اند و آثارشان تا امروز نسل‌های مختلف را با مفاهیم ژرف انسان‌دوستی، عدالت، عرفان و زیبایی آشنا کرده است.
شاعرانی همچون ماموستا هژار، هیمن موکریانی، ماموستا قانع، ملا محمد بالک و محی‌الدین حق‌شناس از جمله چهره‌هایی هستند که ادبیات کردی و سنت شعر شفاهی این منطقه را در سده‌های اخیر غنا بخشیده‌اند.
آرامگاه‌هایی که به شعر جان می‌بخشند
گردشگری ادبی، سفری است به جغرافیای واژه‌ها و ذهن خلاق شاعرانی که فرهنگ و تاریخ یک ملت را در قالب شعر و نثر به یادگار گذاشته‌اند. شهر سنندج، با پیشینه غنی در عرصه شعر و عرفان و حضور پررنگ نام‌هایی ماندگار در ادبیات کردی و فارسی، مقصدی ارزشمند برای عاشقان این حوزه است. در این شهر، هر سنگ و کوچه، روایتی از دل فرهنگ و اندیشه دارد و برای هر مسافر ادبی، پنجره‌ای به شناخت عمیق‌تر از روح جامعه کردستان باز می‌کند.
آثار شاعرانی چون ماموستا هژار و ماموستا قانع، دارای مضامین عمیق عرفانی، فلسفی و اجتماعی هستند. در اشعار آنها، مفاهیمی چون عدالت، برابری، عشق الهی و آزادی وجود دارد و با زبانی ساده و قابل فهم بیان شده است. این شاعران، زبان مردم بودند و توانستند میان ادبیات و زندگی اجتماعی پیوندی ناگسستنی برقرار کنند.
ماموستا هژار با نگاه فلسفی و عرفانی خود، اشعاری سروده که در عین سادگی، پیچیدگی‌های عمیق اندیشه انسانی را بیان می‌کند. ماموستا قانع، اما زبان گویای رنج و امید مردم کوچه و بازار بود؛ او با رباعی‌ها و دوبیتی‌هایش، مفاهیم بزرگی را به ساده‌ترین کلمات تبدیل کرد.
اولین گام در مسیر گردشگری ادبی در سنندج، بازدید از آرامگاه شاعرانی است که بخشی از فرهنگ این دیار را با قلم خود ماندگار کرده‌اند.
آرامگاه ملا باقر بالک
در حاشیه شهر نیز آرامگاه ملا محمد بالک قرار گرفته است؛ شاعری که با اشعار خود، دغدغه‌های اجتماعی و فلسفی را به ساده‌ترین شکل برای مردم بیان می‌کرد.
ملا باقر بالک (۱۲۷۴–۱۳۵۰) (به کُردی: مەلا باقر موده ریسی بالک) مشهور به مدرس کردستانی فقیه، مفسر و محقق و شاعر کُرد است. در سال ۱۲۷۴ در روستایی در نزدیک سنندج به دنیا آمد. پس از پایان تحصیل علوم دینی به روستای چور (مریوان) رفت و برای مدتی در آنجا سکنی گزید. سپس به روستای بالک مریوان رفت و تا پایان عمر خود در آنجا به تحصیل و تدریس پرداخت.
موفقیّت او در تدریس مراحل عالیه به آنجا رسیده است که نزدیک به ۳۰۰ طلبه فارغ‌التحصیل در محضر او به اخذ «اجازه‌نامه» و حکم افتا و تدریس نایل آمده‌اند و غالب رجال برجسته و شخصیت‌های علمی در ایران و عراق از تحصیلکردگان مدرسه او بوده‌اند و موفقیت او نیز در تألیف کتب به آنجا رسید که بیش از ۵۰ جلد کتاب و رساله را در علوم عقلی و نقلی و مطالب فقه شافعی به رشته تحریر درآورده است و دو جلد کتاب کلامی او که متن و شرحش هر به قلم اونوشته شده است و متنش را «دُرر الجلالیه» به نام یکی از شاگردانش «جلال الدین» و شرحش را «الالطاف الالهیه» نامیده است چند سال قبل در ترکیه چاپ و در جوامع اشاعره در عراق و ایران منتشر شد. این اثر او در علم کلام، کتابی است مفصل و مشتمل بر دیدگاه‌های خاص مؤلّف در مسائل علم کلام است. علاّمه در سال ۱۳۵۰ متوفی شد و در دامنه تپه مشرف به مسجد و حجره تدریسش در بالک به خاک سپرده شد.
سفر کوتاه به آرامگاه ماموستا قانع
در نزدیکی سنندج، در منطقه «ریشین» از توابع شهرزور، آرامگاه ماموستا قانع، شاعر مستضعفان، قرار دارد. بازدید از این مکان فرصتی برای بازخوانی اشعاری است که ساده اما عمیق، از زندگی مردم سخن می‌گویند.
سید محمد کابلی (به کُردی: موحەممەد کابولی) متخلص به قانع و مشهور به ماموستا قانع شاعر معاصر کُرد، نوه شاعر کرد شیخ سعید دولاش (شیخ سعید کابلی) در سال ۱۲۷۷ خورشیدی در روستای دولاش، از توابع شهر مریوان به دنیا آمد. او در خردسالی والدین خود را از دست داد. وی بیشتر ایام کودکی و نوجوانی را تحت سرپرستی سیدحسین چوری در روستای چور مریوان سپری کرد. سرانجام در تاریخ ۱۷ اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۴۴ شمسی بر اثر بیماری آسم درگذشت. هیمن از شاعران بزرگ کردستان در آثارش بارها اشاره کرده است که از بزرگترین دیدارهایش دیدار با ماموستا قانع بوده است. در شهرهای مریوان، سنندج، مهاباد، سقز و بوکان و پیرانشهر میدان‌ها و خیابان‌های زیادی به اسم ماموستا قانع نامگذاری شده که نشان از محبوبیت وی و اشعارش در میان کردزبانان است.
خانه‌هایی که هنوز حرف می‌زنند
خانه‌های تاریخی سنندج نیز می‌توانند در یک سفر گردشگری ادبی، نقطه توقف باشند.
خانه کُرد
خانه‌ای باشکوه که هم‌اکنون موزه مردم‌شناسی سنندج است، نه تنها با معماری اصیلش چشم‌ها را خیره می‌کند، بلکه در بخش‌هایی از آن نسخه‌های خطی و آثار مکتوبی از دوران‌های مختلف نگهداری می‌شود.
خانه کُرد را می‌توان گنجینه فرهنگ و هنر و تاریخ مردم کردستان نام برد که امروز به عنوان موزه مردم شناسی در شهر سنندج مورد بازدید گردشگران و علاقمندان قرار می‌گیرد. خانه کُرد در دل عمارت آصف قرار دارد که پس از آنکه این بنا از خانواده آصف وزیری به تملک اداره کل میراث فرهنگی کردستان درآمد، امروزه به عنوان موزه مردم شناسی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
عمارت آصف از سال ۱۳۸۲ به عنوان خانه کُرد تغییر نام و کاربری داد و یکی از قدیمی‌ترین بناهای تاریخی موجود در استان کردستان است که در چهار دوره ساخت و تکمیل شده است.
خانه مشیر دیوان
یکی دیگر از نقاط دیدنی سنندج، عمارت «مشیر دیوان» است. این ساختمان در محله قدیمی «سرتپوله» شهر سنندج و در خیابان شهدا قرار دارد. این بنا از سازه‌های مشهور دوره قاجار است که فضاهای متعددی دارد. اسلوب معماری ایرانی به ویژه محوطه یک ایوانی، از دوره قاجار به این ساختمان رسیده و ساخت آن را رقم زده است. عمارت مشیر دیوان در دوره قاجار توسط «میرزا یوسف مشیر دیوان» ساخته شده که در آن زمان دیوان مشاور و جانشین حاکم منطقه، «میرزا رضای وزیر کردستانی» بوده است. عمارت مشیر دیوان نیز فضایی برای تنفس در هوای سنت و شعر است. این خانه در طول سال میزبان برنامه‌های فرهنگی، نمایشگاه‌های کتاب و محافل شعرخوانی است.
کتابخانه‌ها و مراکز فرهنگی؛ پناهگاه عاشقان کتاب
سنندج شهری است با کتابخانه‌های قدیمی و پُرمایه که در دل آنها می‌توان آثار نویسندگان و شاعران کرد را یافت. کتابخانه‌های قدیمی با گنجینه‌ای از نسخه‌های خطی و کتاب‌های تخصصی در حوزه ادبیات کردی و فارسی. مکانی مناسب برای محققان و دانشجویان علاقمند به فرهنگ کردستان است و به ویژه کتابخانه مرکزی سنندج که مرکزی برای آشنایی با آثار منتشر شده از شاعران و نویسندگان کُرد است. این کتابخانه در طول سال، میزبان نشست‌های نقد کتاب و جلسات شعرخوانی است.
بازار قدیمی سنندج؛ جایی برای پیدا کردن گنج‌های ادبی
بازار سنتی سنندج، نه تنها محل دادوستد، بلکه محل دیدار فرهنگ است. در این بازار، کتاب‌فروشی‌های قدیمی بسیاری وجود دارد. کتاب‌فروشان این بازار تنها فروشنده نیستند؛ آنها حافظان سنت شفاهی، ناقلان حکایت‌ها و دانایان بی‌ادعایی‌اند که می‌توان ساعت‌ها پای صحبتشان نشست و از قصه‌هایشان شنید.
حضور در محافل ادبی؛ شعر زنده می‌شود
در سنندج، انجمن‌های ادبی فعالی وجود دارد که هر ماه میزبان علاقه‌مندان شعر و ادبیات هستند. این نشست‌ها علاوه بر ارائه آثار شاعران معاصر، فرصت مناسبی برای شنیدن روایت‌هایی از زندگی و اندیشه شاعران گذشته است. شرکت در یکی از این نشست‌ها، به سفر گردشگری ادبی رنگی زنده و انسانی می‌بخشد.
حاشیه‌های سنندج، مقصدی برای تکمیل این سفر
برای تکمیل این گردشگری ادبی، می‌توان از سنندج اندکی دور شد و به روستاهای اطراف آن رفت؛ جایی که طبیعت و ادبیات به هم گره خورده‌اند. روستاهایی همچون نجنه‌علی و تته، زادگاه یا اقامتگاه شاعرانی هستند که آثارشان هنوز در بین مردم خوانده می‌شود.
سنندج، شهری که باید با واژه‌ها قدم زد
گردشگری ادبی در سنندج، تنها بازدید از مکان‌ها نیست، بلکه سفر در روح و جان فرهنگی سرزمین کردستان است. این شهر با خانه‌های تاریخی، آرامگاه‌های شاعرانه، بازارهایی که هنوز رایحه کتاب و کلمه در آنها جاری است و مردمی که شعر در زبان و قلبشان جاری است، می‌تواند یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری فرهنگی ایران باشد.
سنندج را باید نه تنها با چشم دید، بلکه با گوش شنید و با دل لمس کرد؛ جایی که هر کوچه، شعری ناتمام است و هر باد، صدایی از گذشتگان به گوش می‌رساند.
نظر شما