سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) – سید حسن حسینی‌نژاد: باد نوروزی بر دشت‌های ترکمن‌صحرا می‌وزد و بوی سبزه و آفتاب را در هم می‌آمیزد و بر گُرده اسب‌های وحشیِ رها در افق و شترهای تک کوهان دستی از نوازش می‌کشد.
چند روزی است که زمین در شور تولدی دوباره، گیسوانش را به دست باران می‌سپارد و در زمزمه دوتار و نوای کهن، قصه‌های نیاکان را از نو روایت می‌کند.
نوروز در میان ترکمن‌ها، نه فقط یک جشن بلکه آیینی از جنس ریشه و هویت است؛ آتشی که از دل قرن‌ها برخاسته، زنجیره‌ای که نسل‌ها را به هم پیوند می‌دهد. در این سرزمین هر طلوعِ بهاری، قصه‌ای از همبستگی، هر رقص سوار بر اسب، روایتی از شکوه، و هر نغمه مادرانه، دعا برای روزگاری روشن‌تر است.
در این گزارش نوروزی که مصادف با ماه رمضان بود، سفری خواهیم داشت به دلِ این آیین‌ها؛ از آیین رویت هلال ماه رمضان و مراسم عید فطر تا نوروز در بین ترکمن‌ها و کتابی را ورق خواهیم زد که نه‌تنها رسم‌ها و باورها، که جانِ زنده فرهنگی کهن را روایت می‌کند.
فرهنگی که از دیرباز مورد توجه بسیاری از اهل فرهنگ و هنر چون احمد شاملو در شعر، نادر ابراهیمی در داستان و تلویزیون و افرادی چون رضامیرلوحی، محمود کوشان، محمدعلی سجادی، خسرو معصومی، کیومرث درم بخش و شهرام اسدی در سینما بوده است و برای شناخت بیشترش در کنار ضرورت سفر و حضور میدانی، خواندن آثار با پشتوانه علمی دقیق لازم است.
نوروز بایرامی و آواهای دختران دشت ترکمن
یکی از کتاب‌های پژوهش محور قلمی شده، کتاب «آداب و رسوم ترکمن‌ها» کار مشترک ستار بردی فوجردی و بی‌بی رابعه نازلی کُر است که توسط انتشارات بنام وابسته به موسسه فرهنگی میرداماد در ۱۶۶ صفحه مصور رنگی نخستین بار در سال ۱۴۰۲ روانه بازار نشر شد.
در صفحه ۹۳ کتاب و در ادامه‌اش درباره عید نوروز در بین ترکمن‌ها آمده است: عید نوروز در بین ترکمن‌ها به «نوروز بایرامی» معروف است. در ایام گذشته، قبل از شروع سال نو، زنان ترکمن به طبخ انواع شیرینی و خوراکی‌های دیگر مشغول می‌شدند.
همچنین اجرای بازی‌های بومی و محلی حال و هوای دیگری به این مراسم‌ها می‌بخشید و دختران در بازی‌هایشان هم‌آوا می‌خوانند:
نوروز گَلدی بو گیجه
غزلار آتارلار بیجه
کیمینگ بیجه‌سی چئقسا
برینگلر نوروز کوجه…
مختومقلی فراغی و نوروز
با آغاز سال نو، ترکمن‌ها به نو و تازه کردن زین و یراق اسب خود می‌پرداختند و بر گردن بره گوسفندان در گذشته زنگوله‌هایی رنگی آویزان می‌کردند و زنان ترکمن به نظافت خانه‌های خود و محیط اطراف مشغول شده و همسایه‌ها در نظافت منزل به یکدیگر کمک کرده و نمونه‌ای از مشارکت و محبت را در عمل به نشان در می‌آوردند.
در اشعار شاعران ترکمن نیز توجه به نوروز و جان گرفتن دوباره طبیعت و زیبایی بهار طبیعت دید می‌شود که به عنوان نمونه در صفحه ۹۴ کتاب ضمن اشاره به شعری از بِردی کوسه شاعر معاصر، به شعر مختومقلی فراغی، شاعر و عارف شهیر ترکمن ایرانی پرداخته شده است که می‌خوانیم:
گلسه نوروز عالمه، رنگ قیلار جهان پیدا
ابرلر آواز اوروپ، داغلار قیلار دومان پیدا
بی‌جان لار جانا گلیپ، آچار لار دهان پیدا
گوگرمه دیگ گیاه لار، گوگریب روان پیدا...
از سویی دیگر و در بخشی از این کتاب اشاره شده که اگر در این ایام خانواده‌ای صاحب فرزند پسر می‌شد نامش را نوروز، نوروزگَلدی، نوروز محمد و یازگَلدی و اگر دختر بود نامش را نوروزگُل، باهار، باهارگُل و گُل باهار و … انتخاب می‌کردند.
کرگون و قوقن در رمضان
همچنین در بخش دیگری از کتاب و در صفحه ۲۲ آن آمده که با تمام شدن ماه شعبان، ترکمن‌ها با آیین‌های مختلفی به استقبال ماه مبارک رمضان می‌روند.
شرح نماز تراویح و مراسم یارمضان، آواها و مناجات‌های رمضانی و شب‌های قدر و نحوه کمک به خانواده‌های کم‌برخوردار بخش دیگری‌از این کتاب را تشکیل می‌دهد و در صفحه ۲۹ کتاب درباره عید فطر می‌خوانیم: روز بیست و هفتم ماه مبارک را ترکمن‌ها «کِرگون» می‌نامند که در این روز با تأسی از حدیث پاکیزگی از ایمان است پیامبر اکرم (ص) و به منظور استقبال از عید به کار نظافت خانه، کوچه و محله خود مشغول می‌شوند.
روز بیست هشتم و بیست و نهم ماه مبارک رمضان به مدت ۲ روز به نام «قُوقن» معروف است که ترکمن‌ها به درست کردن نان‌های محلی از جمله قاتلاما، چاباتی، پیشمه و… مشغول می‌شوند.
غروب روز آخر ماه مبارک رمضان ترکمن‌ها برای دیدن ماه شوال به آسمان نگاه می‌کنند و با دیده شدن ماه شوال همه دست به دعا برمی‌دارند و خدا را شاکر هستند که توانستند یک ماه کامل روزه بگیرند.
نماز عید فطر و سفره‌های رنگین
روز عید فطر نیز پیر و جوان ابتدا در مسجد محله خود به منظور اقامه نماز صبح حاضر می‌شوند و پس از اقامه نماز، ابتدا پیش نماز، عید را تبریک گفته و به پند و اندرز می‌پردازد و پس از آن هم مردم عید را به یکدیگر تبریک می‌گویند.
پس از اقامه نماز در عیدگاه، ابتدا قبل از حضور در منزل خود، ترکمن‌ها به منزل پدری رفته و با دست دادن و روبوسی به والدین خود ادای احترام کرده و عید را تبریک می‌گویند.
همچنین در این بخش از کتاب می‌خوانیم: کودکان اول صبح با ذوق و شوق فراوان و با پوشیدن لباس‌های نو، در منزل پدر بزرگ حاضر شده و چشم به راه برگشت مردان خانواده از عیدگاه می‌نشینند تا عیدی خود را دریافت کنند.
ترکمن‌ها تا ۳ روز و گاهی تا ۵ روز در منزل خود سفره‌های رنگین پهن می‌کنند و از مهمانان خود با انواع اقسام غذاهای محلی، شیرینی، نام محلی و … پذیرایی می‌کنند.
در مجموع این کتاب، بخشی از رسوم، آداب و آیین سنتی که بین ترکمن‌ها مرسوم است را معرفی کرده و با مطالعه آن خواننده می‌تواند با گوشه‌ای از فرهنگ و آداب و رسوم هم‌وطنان ترکمن آشنا شود.
همچنین لازم به ذکر است که ترکمن‌ها دارای آداب و مراسم خاص هستند که در مقابل رخدادهای مختلف در طول تاریخ از خود بروز داده و امروزه این آداب‌ورسوم به‌عنوان یک باور و اعتقاد در بین ترکمن‌ها کم‌وبیش حفظ‌شده است.
این باورها بعضی ریشه در تاریخ کهن ترکمن دارد و بعضی دیگر رنگ و بوی اسلامی گرفته و الهام از دین و مذهب دارد که در این باب ترکمن‌ها به نظر می‌رسد که خیلی مقید هستند. هرچند بعضی از این باورها ریشه‌ای تاریخی و یا مذهبی و … ندارند و منشأ آن‌ها نامعلوم است؛ اما کماکان در بین مردم ساری و جاری هستند که در دیگر بخش‌های این کتاب می‌توانیم بخوانیم.
نظر شما