به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، طرح روی جلد کتاب «مقدمه‌ای بر انسان‌شناسی دین» منقش به نمادها و المان‌های ادیان، عرفان‌های نوظهور و فراماسونری است. همچنین بر این طرح تصاویر افراد با پوشش‌ها و شمایلی خاص به تصویر کشیده شده است. طرح جذاب روی جلد کتاب در نگاه نخست مخاطب را برای انتخاب و خواندن اثر ترغیب می‌کند، در حالی که محتوای اثر به روشنی طرح روی جلد آن بیان نشده است.
تورق کتاب «مقدمه‌ای بر انسان‌شناسی دین» موضوعات کلی مانند دین و فرهنگ، جنسیت، بدن، شمنیزم و اسطوره نگاه مخاطب را به خود جلب می‌کند و با اندکی دقت مشخص می‌شود که این مفاهیم به مقوله انسان‌شناسی تعلق دارد و مولف اثر با بهره‌گیری از این مبانی به تحقیق و پژوهش در ادیان آفریقایی تمرکز کرده است.
به نظر می‌رسد اکثر مثال‌هایی که برای کاوش مفاهیم نظری در این کتاب آورده شده‌اند، از میان کارهای انسان‌شناسان است. داده‌های این آثار نه با بررسی متون یا مصاحبه، بلکه با درگیر شدن مولف کتاب با مردم و زندگی روزانه‌شان جمع‌آوری شده‌اند. بنابراین، نتایج به دست آمده به ناچار شخصی و نسبی‌اند. البته نمی‌توان آنها را صرفا ذهنی یا حکایتی د‌انست.
درباره فصل‌بندی این کتاب هم باید اشاره کرد که این اثر می‌توانست بر اساسی مرتب شود تا موضوعاتی مانند جهانی شدن، کارگزاری، استعمار و پسا استعمار در آن برجسته شوند. همچنین اگر فصل‌های کتاب بر اساس مکاتب نظری تکامل‌گرایی و اشاعه، کارکردگرایی و ساختاری، رویکرد روان‌شناختی، ساختارگرایی، پسا ساختارگرایی و پست مدرنیزم تدوین می‌شدند، فرصت مطالعه بر پایه چنین مکاتبی برای مخاطب حوزه انسان‌شناسی دین بهتر فراهم می‌شد.
بُوی، مولف این کتاب، یک پژوهشگر انسان‌شناس است و حوزه تخصصی او انسان‌شناسی دین، ادیان آفریقا و خویشاوندی محسوب می‌شود. این مولف به تازگی مرکز زندگی پس از مرگ را برای مطالعات انسان‌شناختی و مردم‌نگارانه درباره زندگی پس از مرگ، پدیده مدیومی، مسایل مابعدالطبیعی و تجارب دینی تاسیس کرده است. وی سعی دارد در این مرکز به توسعه مطالعه در این زمینه بپردازد، حوزه‌ای که همیشه در آن مضامینی چالش‌برانگیز، هم به لحاظ روشی و هم موضوعی وجود داشته‌اند.
کتاب انسان‌شناسی دین بحث منشاء و تکامل ایده‌ها و مباحث درون انسان‌شناسی دین و راهی که امروزه متخصصان این حوزه می‌پیمایند یعنی علایق و اشتغالات شاغلان را با هم ترکیب کرده است. در واقع، هدف هر فصل از این کتاب معرفی مفاهیم نظری اصلی در انسان‌شناسی دین است.
نخستین فصل این کتاب به «نظریه‌ها و مناقشه‌ها» اختصاص دارد که مقدمه‌ای اساسی را برای مباحث و موضوعات دیگر فراهم می‌کند. در این فصل موضوعات روش‌شناختی در مطالعه دین و نیز تکامل تاریخی موضوعات با نگاهی متفاوت بررسی شده‌اند.
فصل‌های دوم و سوم کتاب با عنوان «بدن به مثابه نماد» و «محافظت و تغییر مرزها» بر نمادگرایی، درج در جسم، سیاست و جنسیت تمرکز دارند و طبقه نمادین، مضمونی کلیدی در هر دو فصل به شمار می‌آید. در این بخش کتاب شیوه‌هایی که بدن ارتباط بین افراد و هویت فیزیولوژیکی و نیز شکل‌گیری گروه‌ها، فرهنگ‌ها و جوامع را ابزار می‌کند، محور اصلی ارایه قرار گرفته است. اگرچه در این دو فصل تاثیر نگرش «دورکهایم» و «مری داگلاس» آشکار است اما رویکردهای روان‌شناختی و فرهنگی بر آنها غلبه دارد.
مولف اثر معتقد است که «معنای عمومی نمادها به تکوین و معنای شخصی آنها ارتباط دارد اما با آنها یکی نیست، مانند گیسوان مدوسا. همچنان که «اُبه یه سه» یکی از پژوهشگران حوزه انسان‌شناسی دریافت که مردم مرتاضان را افرادی دارای موهای ژولیده، ترسناک و تنفرانگیز تلقی می‌کردند، در حالی که خود مرتاض‌ها چنین نظری نداشتند. این موها مانند دیگر نمادهایند که توسط پرستندگانشان به کار گرفته می‌شوند اما کاملا با نمادی که در یک اسطوره یا داستان وجود دارد، متفاوت‌اند.
در بخش دیگر این کتاب موضوع «جنس، جنسیت و امر قدسی» مطرح می‌شود و قدری موضوع از مسیر اصلی کتاب خارج می‌شود، شاید هم به این دلیل که با دقت بیشتری به جنسیت و امور جنسی و تاثیر نظریه فمنیستی بر انسان‌شناسی دین پرداخته شود. این فصل کتاب «مقدمه‌ای بر انسان‌شناسی دین» درباره موضوعاتی نظیر نگریستن به زنان، زنان به مثابه گروه خاموش، حیث فاعلیت و جنسیت، مطالعات جنسیتی، تولد و مرگ در سودان، شالوده‌شکنی در جنسیت و جنس و امر قدسی با نگاهی متفاوت نوشته شده است.
مخاطب در فصل ششم کتاب «مقدمه‌ای بر انسان‌شناسی دین» با موضوع مناسک به عنوان مضمونی مهم در انسان‌شناسی دین آشنا می‌شود و در ادامه پس از بیان برخی مباحث نظری از برخی شیوه‌ها و برخورد انسان‌شناسان با این مقوله شناخت پیدا می‌کند.
همچنین در این کتاب مبحث «شمنیزم» مطرح می‌شود که به عنوان موضوع کلیدی دیگری در مطالعات انسان‌شناسی دین شناخته شده است. البته درباره این موضوع توافق اندکی میان انسان‌شناسان وجود دارد. در کتاب «مقدمه‌ای بر انسان‌شناسی دین» هم «شمنیزم کلاسیک» در مناطق قطبی و هم «نو شمنیزم» مورد بحث قرار گرفته‌اند و سوال از تاثیرات جهانی شدن و تبادل مفاهیم فرهنگی بین جوامع به اصلاح بومی و صنعتی مورد توجه قرار گرفته است.
نکته جالب در این کتاب موضوع شمنیزم است که آن را یک دین نمی‌داند، بلکه یک تجربه روحانی می‌شمارد که معمولا پس از ورود سیاست به آن، به یک دین تبدیل تلقی می‌شود. بُوی، نویسنده کتاب بر این باور است که «امروزه تجدید علاقه به شمنیزم را می‌توان به مثابه فرآیند دموکراتیک کردن نگریست، یعنی بازگشت به دموکراسی روحانی اصیل نیاکان‌مان در جوامع قبیله‌ای باستانی که در آنها تقریبا هر کسی تا حدودی به تجربه روحانی و وحی مستقیم دسترسی داشت. ما اکنون تکنیک‌های باستانی را برای دستیابی به تجربه مستقیم وحیانی خودمان احیا می‌کنیم، بی آن‌که به سلسله مراتب روحانیون و باورهای جزمی متاثر از سیاست نیازی باشد. ما می‌توانیم خودمان چیزهایی را دریابیم.»
مولف در فصل دیگر کتاب «مقدمه‌ای بر انسان‌شناسی دین» جادوگری و چشم زخم را مطالبی پیوسته می‌داند. در این فصل ابتدا جادو در آفریقا تشریح و سپس نگاهی بر گفتمان‌های جادو در فرانسه می شود و این رویکرد مخاطب را به سمت مباحث مرتبطی درباره اعتقاد به چشم‌‌زخم در اروپا و نقاط دیگر دنیا سوق می‌دهد. بخش پایانی این فصل به معرفی بحث ذهنیت‌ها و ماهیت شناخت و تظاهرات جهان‌شمول و نسبی آن در فرهنگ‌های متفاوت اختصاص دارد.
فصل‌های پایانی کتاب نیز به موضوعات «زیارت» و «اسطوره» تعلق دارند. مولف در کتاب «مقدمه‌ای بر انسان‌شناسی دین» معتقد است که زیارت همچون جادو و شمنیزم یکی از موضوعات کلاسیک انسان‌شناسی نیست و تا دهه 1970 توجه نسبتا کمی به آن شده بود. بسیاری از گزارش‌های مردم‌نگارانه که بر محور یک زیارتگاه و معتقدان به آن زیارتگاه قرار دارند، متناسب با گرایش انسان‌شناسی سنتی به اجتماعات کوچک در منطقه جغرافیایی خاصی متمرکز می‌شوند که به نظر می‌رسد جایگاه و تعریف زیارتگاه در دین مبین اسلام و میان مسلمان با این تعریف فاصله‌ای دور دارد و به نوعی ریشه در اعتقادات مذهبی مسلمانان دارد.
مقوله انسان‌شناسی برای پرداختن به تجارب شخصی ابزارهای اندکی در اختیار دارد و از این لحاظ «زیارت» به منزله تظاهری از یک سفر جسمانی، روحانی و عاطفی، چالش ویژه‌ای را در مقابل انسان‌شناسی قرار می‌دهد. خطری که در این‌جا وجود دارد این است که انسان‌شناسان فرآیند انتقالی در زیارت واقعی را نادیده بگیرند یا این‌که به ترسیم ابعاد اجتماعی و فرهنگی بسنده کنند. بنابراین، مطالعه ژروی موضوع زیارت نیازمند ترکیبی از رویکردهای گوناگون است، ترکیبی در مطلوب‌ترین حالت به گونه‌ای که چشم‌انداز رشته‌های مختلف را به کار گیرد.
نخستین چاپ از ویراست دوم کتاب «مقدمه‌ای بر انسان‌شناسی دین» با ترجمه مهرداد عربستانی با شمارگان 550 نسخه در 475 صفحه و به قیمت 250 هزار ريال به تازگی از سوی نشر افکار روانه بازار کتاب شده است.
دوشنبه ۱ مهر ۱۳۹۲ - ۱۰:۳۰
نظر شما