طبق نمودار زیر تعداد ناشران فعال و حرفه‌ای تنها به چهار هزار و ۳۰۰ ناشر می‌رسد و که این تعداد نسبت به سال‌های اولیه پیروزی انقلاب اسلامی ایران تا دولت یازدهم رشد بسیار زیادی داشته است.
در این نمودار تعداد ناشران با چهار تعریف ناشر حرفه‌ای، ناشر پرکار، ناشر کم‌کار و ناشر فعال معرفی شده است و نشانگر این است که از میان همه ناشرانی که پروانه انتشار دارند، بخش زیادی از آن‌ها ناشران کم‌کار و یا فعال با حداقل فعالیت هستند.
(1).jpg)
در این زمینه مرتضی زینعلی؛ مدیر مسئول انتشارات جامعه‌نگر در پاسخ به این سوال که آیا روند افزایش ناشران در دولت‌های مختلف به دلیل تاثیر سیاست‌های فرهنگی دولت‌ها بوده است یا دلیل دیگری داشته، گفت: معضل افزایش قارچ‌گونه آمار تولیدکنندگان که غیر از صنعت نشر در برخی صنایع و حوزه‌های دیگر از قبیل آموزش عالی، خودروسازی و صنایع دیگر نیز شاهد آن هستیم، از آفت‌های توسعه کشورهای جهان سوم است. اما در صنعت نشر، عوامل وسوسه‌انگیزی در دوره‌های مختلف به این افزایش دامن زده است.
وی ادامه داد: پاسخ دقیق آن را با یک تحقیق مستقل از دارندگان پروانه نشر غیرفعال یا نیمه‌فعال می‌توان کسب کرد و در این زمینه باید گفت که آمار 500 ناشر پرکار از بین 17 هزار پروانه صادر شده واقعا شگفت‌انگیز است.
زینعلی با بیان اینکه عوامل موثری در این زمینه دخیل‌اند، عنوان کرد: اغلب دولت‌ها و وزیران فرهنگی بدون توجه به تاثیر این مساله بر توسعه فرهنگی و بدون انجام تحقیقات و تنها بر اساس آزمون و خطا دست به فعالیت‌های اشتباهی زده‌اند که صنعت نشر ما را به چنین وضعیت ناگواری رسانده است و به نظرم یکی از این خطاها در مدیریت صدور پروانه نشر بوده است که نه تنها سبب توسعه نشده؛ بلکه برای فعالان واقعی این حرفه مساله‌ساز هم بوده است.
وی همچنین با تاکید بر لزوم تجدیدنظر دولت در این زمینه، توضیح داد: اگر قرار بود به آمارها توجه شود، به نظرم کاهش مداوم شمارگان متوسط کتاب در ایران پس از انقلاب با توجه به افزایش جمعیت و وضعیت ناگوار مطالعه و توسعه کتابخوانی کافی بود که مدیران فرهنگی در برنامه‌های خود تجدیدنظر کنند. البته من مشکلی با انتخاب شغل انتشارات از سوی افراد جامعه ندارم بلکه با انگیزه‌های انتخاب این شغل از سوی برخی افراد و عدم مدیریت در این زمینه مشکل دارم.
رییس هیات مدیره انجمن فرهنگی ناشران دانشگاهی تاکید کرد: بدون تردید آنچه که با آمارهای امروز شاهد آن هستیم، ورود انبوهی از افراد با انگیزه‌های غیرحرفه‌ای و بدون داشتن رسالت و برنامه و هدف بوده است و از مهمترین انگیزه‌های غیرحرفه‌ای هم می‌توانم به یارانه‌های غیرهدفمند در بخش‌های مختلف از قبیل تخصیص یارانه مواد اولیه و کاغذ، بیمه تامین اجتماعی، مالیات، خریدکتاب از سوی ارشاد و وام‌های مختلف خرید ملک و... اشاره کنم.
تسهیلات حمایتی یک آسیب جدی
زینعلی در بخش دیگر صحبت‌های خود با اشاره به دیگرعوامل موثر در افزایش تعداد ناشران طی چهار دهه اخیر، گفت: هر چند رفتارهای غیرحرفه‌ای و غیراخلاقی عده‌ای از همکاران ما نیز ممکن است برخی از نویسندگان و مترجمان ما را به‌سوی ناشر شدن سوق داده باشد اما این ارقام در هر صنعتی کاملا طبیعی است و معنی‌دار هم نیست.
وی ادامه داد: با نگاهی به ارائه اغلب آمارهای حوزه نشر می‌توان گفت تلاش برای ارائه آمارهای بالاتر از سال قبل هم احتمالا انگیزه‌ای از سوی دولت‌ها به نشانه توسعه‌یافتگی فرهنگ بوده است؛ در حالی که وضعیت فرهنگی و کتابخوانی امروز جامعه و ناشران چیز دیگری را نشان می‌دهد.
مدیر انتشارات جامعه‌نگر با بیان اینکه پژوهش و تحقیق در امور فرهنگی قبل از هر طرحی یک ضرورت است، گفت: در همه کشورهای توسعه‌یافته برای کوچکترین رخداد فرهنگی تحقیقات مستقل انجام می‌شود اما ما هزاران پروانه و مجوز صادر می‌کنیم، صدها نمایشگاه داخلی و حتی خارجی برگزار می‌کنیم، دریغ از تحقیقات مستقلی که نشان دهد آیا این کارها تاثیری در توسعه فرهنگی دارند یا نه؟
زینعلی همچنین درباره فعالیت برخی ورود و ادامه حیات برخی ناشران با کارهایی مثل کتاب‌سازی و آمارسازی و استفاده از تسهیلات حمایتی نیز عنوان کرد: همان‌طور‌که در بخش نخست به انگیزه‌های اصلی متقاضیان پروانه نشر اشاره کردم، باید بگویم این گروه از ناشران از آنجایی که رسالتی ندارند و بدون هدف و انگیزه‌های فرهنگی و حتی اهداف اقتصادی سالم وارد نشر شده‌اند، با برهم خوردن وضعیت توزیع یارانه‌ها در زمان‌های مختلف، برای نجات خود و تداوم اهداف سودجویانه به کارهای غیراخلاقی و غیرحرفه‌ای متوسل می‌شوند.
به گفته وی، این روزها فعالیت تعداد زیادی از این افراد را در صنعت نشر شاهدیم، به طور مثال چند سال پیش ناشری برای توزیع کتاب‌ها به ما مراجعه کرد که متوجه شدم او چندین سال فقط برای خرید ارشاد کتاب چاپ می‌کرده و اصلا بخش توزیع نداشته است و نمونه‌های این تخلفات با انگیزه‌های استفاده از تسهیلات دولتی و سوءاستفاده‌های خصوصی بسیار زیاد هستند.
زینعلی با بیان اینکه هر کارشناس تیزبینی می‌تواند ده‌ها مورد از این اقدامات را شناسایی کند، گفت: متاسفانه هیچ نظارت و اقدامی برای کنترل این گروه از ناشران صورت نمی‌گیرد و بسیاری از آن‌ها به حیات خود ادامه می‌دهند.
به کام سودجویان به ضرر ناشران
وی همچنین درباره دلایل تفاوت آمار ناشران حرفه‌ای با ناشران کم‌کار و عواملی دخیل در آن نیز گفت: به نظرم ناشرانی که در حال‌حاضر کم‌کار یا غیرفعال‌اند شامل دسته‌های زیر هستند؛ ناشرانی که از مدل کسب و کار سنتی برخوردار بودند و با ورود ناشران حرفه‌ای جدید خود را به‌روز نکردند و صحنه را برای تازه‌واردها خالی کردند، همچنین بخشی از ناشران دولتی که غیرحرفه‌ای کار می‌کردند و متکی به بودجه‌های دولتی بودند و اکنون به تنگتا افتاده‌اند.
وی افزود: در ادامه باید بگویم گروهی از ناشران هم که با انگیزه‌های سوءاستفاده از یارانه‌ها وارد این عرصه شدند، بهره‌های لازم را برده و صحنه را ترک کرده‌اند که این گروه بازماندگان زیادی دارد. البته افرادی هم با اهداف سودجویانه و صرفا اقتصادی وارد این عرصه شده‌اند که هنوز برخی از این ناشران هنوز پابرجا هستند و از کپی دسترنج ناشران و پدیدآورندگان فعال ارتزاق می‌کنند.
زینعلی با بیان اینکه گروه‌های سودجویی نیز به اسم موسسه نشر در این سال‌ها فعالیت دارند، عنوان کرد: این گروه‌های سودجو که به نظرم تعدادشان زیاد است، اصلا کار نشر ندارند و از پروانه نشر برای پوشش سایر امور از قبیل تهیه و فروش مقاله، پایان‌نامه، صفحه‌بندی و سایر امور استفاده می‌کنند. آن‌ها همچنین از مزایای بیمه تامین اجتماعی و معافیت مالیاتی و غیره بهره‌می‌برند.
وی ادامه داد: گروهی هم شامل افرادی دلسوز و فرهنگی هستند که صرفا با نگاه فرهنگی و بدون تفکر اقتصادی و برنامه حرفه‌ای وارد این عرصه شدند ولی نتوانستند دوام بیاورند.
مدیر انتشارات جامعه‌نگر درباره حضور ناشران فعال نیز توضیح داد: اما اغلب ناشران فعال که بدنه صنعت نشر را تشکیل می‌دهند شامل افرادی هستند که با نگاه اقتصادی و فرهنگی و برنامه‌های حرفه‌ای به این عرصه شده‌اند و دارای رسالت و اهداف مشخصی هستند. به نظرم بخش عمده رسالت نشر کشور هم بر دوش این گروه ناشران است.
زینعلی در پاسخ به این سوال که چرا در مقایسه آماری تعداد ناشران داخلی با سایر کشورها، در ایران پروانه نشر بیشتری صادر شده است، گفت: در کشورهای توسعه‌یافته پروانه نشر معنی ندارد و صنعت نشر مثل صنایع دیگر از سازوکارهای اقتصاد آزاد پیروی می‌کند. به نظرم صدور پروانه برای نشر از سوی دولت و سیاستگذاری از بالا به پایین برای امور مربوط به این صنعت از جمله نمایشگاه‌ها یکی از موانع اصلی پیشرفت این صنعت ضعیف در کشورمان است.
وی افزود: البته از آغاز شکل‌گیری نشر در کشورمان همیشه چنین بوده است. با وجود تاکید دولت کنونی بر واگذاری امور نشر به اهل نشر هم تاکنون حرکت عمده‌ای در این زمینه شاهد نبوده‌ایم و واگذاری تنها بخشی از امور اجرایی نمایشگاه کتاب به هیچ وجه کافی نیست. اگر خواهان پیشرفت این صنعت هستیم باید فعالان و تشکل‌های نشر در زمینه‌های مختلف سیاستگذاری و تصمیم‌گیری‌های کلان با در نظر گرفتن ملاحظات دولتی نقش داشته باشند.
مدیر انتشارات جامعه‌نگر با بیان اینکه یکی از بزرگترین معضلات این صنعت بحث توزیع ناعادلانه یارانه است، گفت: این کار تنها با برنامه‌ریزی و شکل‌گیری کارگروهی ویژه از سوی فعالان واقعی نشر قابل هدفمند شدن است. در این رابطه به طور مثال سال‌ها است یکی از درخواست‌های خاص ما ناشران در این زمینه رایگان کردن هزینه پست با اختصاص بخشی از یارانه‌ها بوده است که متاسفانه تحقق نیافته است.
وی یادآور شد: این کار شکلی از یارانه است که احتمال سوءاستفاده از آن تقریبا ناچیز است و هر ناشر به تناسب فعالیتش از آن بهره می‌برد. به‌طور کلی اگر بخواهیم نشر خود را با کشورهای توسعه یافته مقایسه کنیم نباید آزموده‌های آنان را دوباره بیازماییم. در این زمینه یکی از بهترین شیوه‌ها در بهره‌برداری از الگوهای کشورهای پیشرفته مطالعه روش کار و الگوهای مورد استفاده آن‌ها و بومی‌سازی همان الگوها با نگرش نوین در کشور است.
معضلی به نام توزیع نامناسب
زینعلی درباره عدم رشد ویترین و بخش توزیع نیز گفت: اگر در نشر سیاست‌گذاری‌های ما توسعه‌گرایانه نبوده است در بخش توزیع هم چنین بوده است. غیر از موارد محدود اغلب شهرستان‌ها هنوز دارای کتاب‌فروش‌های سنتی هستند که اصلا ویترین به حساب نمی‌آیند و با گذر زمان هم بدون تردید بخشی از این کتابفروشی‌های سنتی اگر خود را مدرن نکنند جمع‌آوری خواهند شد.
وی افزود: در سیاست‌های توزیع، سال‌ها است نمایشگاه‌های استانی با همان روش اولیه و صرف میلیاردها تومان بودجه در حال اجرا است و اینجا سوالی پیش می‌آید که آیا با این بودجه‌های میلیاردی نمی‌شد در هر استان یک ویترین دائمی برای کتاب‌ها ایجاد کرد؟
زینعلی با طرح این سوال که عمده‌ترین عوامل توزیع کتاب در کشورمان کتاب‌فروشی‌ها هستند اما چقدر این افراد در سیاست‌گذاری‌های توزیع و توسعه کتابخوانی و نمایشگاه‌های استانی نقش دارند، عنوان کرد: در پایان به طور کلی راه‌حل نهایی برون‌رفت صنعت نشر از چالش‌ها و مشکلات را واگذاری تمام امور سیاستگذاری و اجرایی این صنعت به دست فعالان و تشکل‌های فعال نشر با در نظر گرفتن ملاحظات حکومتی و دولتی می‌دانم.
وی تاکید کرد: تحقیقات مستقل در همه زمینه‌های مربوط به تولید و توزیع نشر را از سوی مدیران و سیاست‌گذاران فرهنگی ضروری می‌دانم، تصمیم‌گیرهای بدون پشتوانه علمی و یافته‌های پژوهشی در عرصه فرهنگ راه‌گشا نخواهد بود و سبب اتلاف زمان و منابع می‌شود، ما در اغلب زمینه‌ها از جمله مدیریت صدور پروانه، برگزاری نمایشگاه‌ها و توزیع یارانه‌ها نیاز به تحقیقات و یافته‌های علمی و دقیق داریم تا بتوانیم درست برنامه‌ریزی داشته باشیم.
نظر شما