سرویس مدیریت کتاب خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، دسترسی به کتاب، مسئله آشنایی در ایران است اما ریشه‌یابی این چالش، به کمبود تولید ربطی ندارد؛ بلکه تناقض بین میزان تولید و امکان عرضه کتاب، مسئله دسترسی به کتاب را ایجاد کرده است. می‌دانیم سالانه ۱۱۰ هزار عنوان کتاب، شامل ۸۰ هزار کتاب چاپ جدید، در کشور تولید می‌شود اما مع‌الأسف، برای بسیاری از کتاب‌های تولید شده، ویترینی برای عرضه وجود ندارد!
تغییر زاویه دید برای ایجاد تحول
گفتن و نوشتن درباره ضرورت توسعه ویترین کتاب، برای توسعه کتابخوانی و بهبود چرخه اقتصادی نشر تا ایجاد یک وضعیت مطلوب، ضرورتی روشن اما نیازمند تکرار است. سیاستگذاری مبتنی بر برگزاری طرح‌های تشویقی برای خرید از کتابفروشی‌ها و پیگیری مستمر برای تحقق کامل حمایت‌های قانونی ازجمله اجرای قانون «کاربری فرهنگی در امکان مسکونی» همچنین معافیت‌های مالیاتی از مهمترین اقدامات برای حمایت از کتابفروشان است با این وجود، به‌نظر می‌رسد می‌توان با اندکی تغییر در زاویه دید و بررسی تجارب دیگر کشورها، راه‌های نوینی برای ایجاد تحول در توسعه فروش و دسترسی به کتاب، طراحی و اجرا کرد.
ایستگاه کتابخانه
ایران، تنها کشوری در دنیا نیست که با چالش کمبود یا تعطیلی کتابفروشی مواجه است. در آسیا، ۲۴ شهر از ۱۵ استان ژاپن، کتابفروشی ندارند. هرچند دلیل این کمبود در ژاپن مشابه ایران، سرانه اندک مطالعه یا حمایت‌های اندک از چرخه نشر نیست اما مسئولان این کشور به فکر جبران افتاده‌اند. راه حل، بهره‌مندی از ظرفیت کتابخانه‌ها برای کمک به فروش کتاب.
براساس این رویکرد که سال ۲۰۲۵ در برخی کتابخانه‌ها آغاز شده، تمرکز اصلی عرضه کتاب‌های جدید برای مخاطبان سالمند است؛ افراد کم‌توانی که قادر نیستند، به کتابفروشی فیزیکی مراجعه کنند و اگر در شهرشان کتابفروشی فیزیکی وجود نداشت، از فروشگاه‌های آنلاین کتاب بخرند.
این طرح آزمایشی است و کتابخانه‌های ژاپن، یک پیشخان مجزا برای فروش کتاب پیش‌بینی کرده‌اند؛ حتی قرار است، برای توسعه تعاملات اجتماعی، محصولات دیگر مثل لوازم‌التحریر نیز عرضه شود. اجرای این طرح، دو هدف را تامین می‌کند؛ توسعه فروش کتاب بدون کتابفروشی و دیگری ایجاد دسترسی به کتاب برای گروه‌های خاص در گام نخست. ایده‌ای بدیع که به‌نظر می‌رسد در کشورهای دیگر مانند ایران که نیازمند طرح‌های کم هزینه برای توسعه کتابخوانی و بهبود چرخه فروش هستند، مناسب است.
پاسخ دیگر به این پرسش که چرا طرح فروش کتاب در کتابخانه‌ها برای ایران نیز، الگوی درخورتوجهی است، وجود شبکه وسیع کتابخانه‌ای است. می‌دانیم در ایران، براساس آخرین آمار تا پایان بهمن‌ماه ۱۴۰۳، ۳ هزار و ۶۸۵ باب کتابخانه عمومی شامل ۲ هزار و ۸۱۵ باب کتابخانه نهادی، ۸۳۳ باب کتابخانه مشارکتی، ۳۷ باب کتابخانه مستقل و ۱۷۶ باب سالن مطالعه به ارائه خدمات کتابخانه‌ای می‌پردازد.
اهمیت ایده استفاده از ظرفیت کتابخانه‌ها برای فروش کتاب آن هم، حداقل با ایجاد یک پیشخان ساده، با بررسی وضعیت کتابفروشی‌ها در استان و شهرهای کمتربرخوردار بیشتر مشخص می‌شود. به‌عنوان مثال در استان ایلام که براساس اطلاعات سال ۱۴۰۱ فقط ۱۰ باب کتابفروشی فعال ثبت شده است؛ علاوه براین حتی در شهرهای بزرگ، مشابه تهران که بازار کتاب در دوسه منطقه متمرکز شده، استفاده از ظرفیت‌های کتابخانه‌های عمومی برای ارائه خدمات فروش کتاب، با هدف افزایش دسترسی به کتاب، تعیین‌کننده است؛ به‌ویژه برای گروه‌های سنی سالمند و زنان خانه‌دار.
علاوه بر ژاپن، کتابخانه‌های آلمان نیز طرح مشابه‌ای را اجرایی کرده‌اند با ابن تفاوت که امکان امانت کتاب، وجود دارد و فرد امانت‌گیرنده می‌تواند براساس علاقه‌مندی به خرید کتاب نیز اقدام کند. از مزیت‌های عملیاتی کردن، ایده فروش کتاب در کتابخانه‌های عمومی، جبران کمبود موجودی کتابفروشی‌های محلی نیز گفته شده است.
نکته مهم برای اجرای این ایده در ایران، توجه به تامین‌کننده کتاب است. وجود توزیع‌کنندگان باسابقه در کشور با تعداد زیاد ناشر همکار، مسئله تامین کتاب را نیز پاسخ می‌دهد.
در مجموع، دسترسی به کتاب، از مسائل مبتلابه کشورهای دنیا است؛ ازجمله کشورهایی که سرانه مطالعه درخورتوجهی دارند اما با تکیه بر طرح‌های بدیع و تعریف کارکردهای نوین برای مجموعه‌های فرهنگی مانند کتابخانه‌های عمومی، چاره‌اندیشی کرده‌اند. هرچند اجرای این ایده در ایران، نیازمند پیش‌بینی‌ها، برنامه‌ریزی‌ها و گفت‌وگو با دستگاه‌ها، تشکل‌های نشر و صنف است اما بررسی آن به‌عنوان راهکاری آزمون شده در برخی کشورها، برای پاسخگویی به نیاز فرهنگی، قابل تامل است. شاید کتابخانه‌های آینده، همسایه‌ای برای کتابفروشی‌ها باشند.
نظر شما