به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، این اثر برای دانشجویان رشته علوم حدیث در مقطع کارشناسی ويژه درس فقه‌الحدیث(1) به ارزش دو واحد به عنوان کتاب درسی و برای دانشجویان علوم قرآن و حدیث به عنوان کتاب کمک درسی تدوین شده است.

واژه اخلاق از ریشه «خ ل ق)» گرفته شده است. کلمه «خلق» دلالت بر شکل و سیمای یک چیز دارد، با این تفاوت که اگر به فتح حروف اول «خاء» خوانده شود «خلق» به معنای شکل ظاهری و اگر به ضم خوانده شود «خلق» به معنای شکل و سیرت باطنی است. 

از سوي ديگر، اخلاق در اصطلاح عبارت است از خویی ثابت در باطن انسان که منشا اعمال و رفتار اوست. رفتارهای انسان از یک منظر به رفتارهای ارادی و غیر ارادی تقسیم می‌شود. اخلاق درباره رفتارها و اعمال ارادی انسان بحث می‌کند و آنچه انسان را به رفتار نیک و بد وا‌می‌دارد، اخلاق نامیده می‌شود. اخلاقیات، منشا رفتار و سلوک آدمی است. رفتارهای ارادی در آغاز با فکر و تامل انجام می‌شوند، ولی در اثر تکرار به ملکه نفس تبدیل شده، بدون تامل قابل تکرار خواهند بود.

میان اخلاق و حدیث رابطه‌ای تنگاتنگ وجود دارد. از یک سو، موضوع اخلاق، انسان و صفات درونی اوست و از سوی دیگر این‌ که صادرکنندگان حدیث، انسان‌های پاک و معصومی‌اند که به خواست خداوند متعال، از ویژگی‌ها و ظرافت‌ها و پیچیدگی‌های باطن انسان به خوبی آگاهند و راه‌های رسیدن به فضیلت‌های اخلاقی و دوری از رذایل را می‌شناسند. رهنمود‌های این معلم‌های ممتاز و بی‌همانند اخلاق و تربیت، در قالب «حدیث» به ما رسیده‌اند. بنابراین، حدیث منبع و مادر اخلاق، به معنای واقعی کلمه است. 

از آنجا كه بخش مهمی از روایات اسلامی را احادیث اخلاقی تشکیل می‌دهند و با توجه به اهمیتی که اخلاق در حیات انسانی دارد و با توجه به هدف نهایی اسلام که تکامل انسان است، انتظار می‌رود این موضوع به‌طور دقيق در کانون مباحث علمی بررسی شود. این در حالی است که این بخش بر خلاف بخش‌هایی مانند فقه و کلام، کمتر به شکل تخصصی و روشمند بررسی شده‌اند. البته تلاش‌های فراوانی در این ‌باره از سوی دانشمندان اسلامی ‌صورت گرفته که در جای خود ارزشمند و لازم بوده است، اما به نظر می‌رسد جای بررسی‌های دقیق علمی خالی است. 

در این بررسی‌ها گاه نمونه اخلاق یونان مورد توجه قرار گرفته و مفاهیم و مسایل اخلاقی اسلام در آن قالب ریخته شده، گاه موضوعات اخلاقی به صورتی سطحی مطالعه شده و گاه تک‌گزاره‌های اخلاقی ترجمه و بیانی تقریبا ناپخته شرح شده، در حالی که احادیث اخلاقی قابلیت بسیاری برای نظریه‌پردازی دارند. هم گزاره‌های اخلاقی دربردارنده مباحث عمیق علمی‌اند و هم مفاهیم و موضوعات اخلاقی حرف‌های جدیدی برای گفتن دارند. لذا لازم است تلاشی نو در این حوزه صورت گیرد تا نقاط خلا آن برطرف شود.

براساس مطالب كتاب، رسالت یاد شده بر عهده فقه‌الحديث است. فقه‌الحدیث دانشی است که به بررسی متن حدیث می‌پردازد و با ارایه مبانی و سیر منطقی فهم آن، ما را به مقصود اصلی گوینده حدیث نزدیک می‌کند و اگر چه حدیث، منبعی مطمئن و بسیار غنی درباره علوم انسانی است؛ ولي نباید فراموش کرد که استفاده از این منبع، نیازمند استخراج نظریه‌ها و دیدگاه‌های نهفته در آن است و این مهم جز به وسیله فقه‌الحدیث میسر نیست. 

نکته مهم این که در فقه‌الحدیث، قواعد عمومی فهم، بررسی مي‌شوند، اما از آنجا که احادیث در زمینه‌های مختلفی صادر شده‌اند، فهم روایت‌های هر موضوع ویژگی خاص خود را دارند. فقه‌الحدیث اخلاقی، عهده‌دار تبیین دیدگاه‌های اخلاقی حدیث است. بنابراین، بدون برخورداری از این مهم، دستیابی به معارف و حقایق موجود در احادیث اخلاقی موجود نیست.

مباحث این اثر، در شش فصل سامان یافته‌اند. فصل نخست به مبانی خویشتن‌داری اخلاقی اختصاص دارد. در این فصل با استفاده از روایات، برخی از مبانی مطرح شده و هدف اصلی آن است تا ضمن این بحث، روش استخراج مطالب علمی از گزاره‌های اخلاقی مطرح شود.
از فصل دوم، بررسی مفاهیم اخلاقی آغاز می‌شوند، لذا در مرحله نخست روش مفهوم‌شناسی و پس از آن مفاهیم اخلاقی مطرح مي‌شوند. در فصل دوم، عامل اساسی خویشتن‌داری یعنی عقل و پیرامون آن مفاهیم علم و تقوا که مولفه‌های عقل‌اند و مفاهیم جهل و فجور از باب ضد بررسی می‌شوند. 

درفصل سوم اصول عملیاتی خویشتن‌داری مطرح می‌شود که عبارتند از: تجربه، عبرت، حزم، خوف، رجا، حیا، محبت و شکر. فصل چهارم نيز به موضوع ره‌آورد خویشتن‌داری اختصاص دارد که در آن مفهوم عفت و حلم بررسی می‌شود. 

در فصل پنجم، موضوع دشواری‌های خويشتن‌داری مطرح و مفهوم صبر که عامل تحمل دشواری‌ها است، بررسی می‌شود و بالاخره در فصل ششم، نظام خویشتن‌داری اخلاقی مورد بحث قرار می‌گیرد و ضمن آن، نحوه ارتباط مفاهیم پیشین مشخص و جایگاه هر یک در خویشتن‌داری روشن و در عین حال روش شناخت نظام میان مفاهیم نیز بررسی می‌شوند.

چاپ نخست کتاب «اخلاق‌پژوهی حدیثی» در شمارگان 2000 نسخه، 209 صفحه و بهای 21000 ریال راهی بازار نشر شد.