سرویس تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): زهره ترابی، مؤلف کتاب «جریده فریده» منتخبی از روزنامه شکوفه در نشست نقد و بررسی این کتاب که در سی‌و یکمین نشست نقد و بررسی کتاب پایگاه بزرگسال کتابخانه پارک‌شهر برگزار شد، گفت: متونی از زنان دوره قاجار بر جای مانده است و ما به سراغ انتشار آنها برای مخاطب عام‌تر و مخاطب کتابخوان رفتیم. اولین سوالی که در این زمینه به ذهن می‌آید این است که در مورد زنان دوره قاجار اولین چیزی که به ذهن می‌آید، چیست؟

وی افزود: متاسفانه تصویری که از زنان دوره قاجار برای بسیاری از افراد شکل گرفته، از عکس‌هایی است که از دوره ناصری باقی مانده است که شاید با معیارهای امروز متفاوت باشد. این تصاویر هیچ اطلاعات اضافه‌ای به بیننده نمی‌دهد. به همین دلیل هیچ وقت خویشاوندی و نسبتی با زنان دوره قاجار احساس نمی‌کرده است. در واقع ما از نسل قبل از خودمان هیچ چیز نمی‌دانستیم. این تصاویر برای مخاطب عمومی منتشر می‌شد و هیچ اطلاعاتی به مخاطب نمی داد و شاید او را از دوره قاجار جدا می‌کرد.

ترابی بیان کرد: ما برای اینکه این حس جدایی را از پیشینیان خودمان کمرنگ کنیم و نشان بدهیم که این پیوستگی وجود داشته است و همچنین نشان بدهیم که زنان آن دوره هم زنان فعال و پویا و انسان‌هایی اهل فکر و مطالعه بودند که کنش اجتماعی داشتند، به سراغ زنان دوره قاجار رفتیم. درباره سفر حج و عتبات سراغ سفرنامه‌های این دوره رفتیم. سفرنامه‌های حج و عتبات، تنها سفرهایی که برای زنان جایز بودند و سفرنامه‌هایی از این سفرها نوشته شده است. این زنان اگرچه از طبقه اجتماعی مرفه بودند اما باز با هم فرق داشتند. مطالعه این متون نشان می‌دهد که ما هم ادامه همان نسل هستیم.

وی در ادامه گفت: کتاب «جریده فریده» تفاوتی که با کارهای دیگر دارد، این است که آنها اگرچه سفرنامه نوشتند ولی مزین‌السلطنه روزنامه چاپ کرد. کنش اجتماعی و تلاش او در خواندن تاریخ شیرین و خواندنی است. با توجه به اینکه مسئله زنان مسئله پررنگی است و در چند سال گذشته هر کسی از زعم خود سعی کرد تا یک تلاشی در این زمینه بکند. بهتر آن است که این کتاب خوانده شود و آدم‌هایی که دارند تلاش می‌کنند، خودشان را جدا از نسل‌های قبلی نبینند. تلاشی که زنان از قبل شروع کردند و برای حقوق اولیه تلاش و مبارزه کردند و توانستند به یکسری از حق و حقوق دست پیدا کنند.

ترابی افزود: این کتاب ما را نه فقط با مریم عمید یا مزین‌السلطنه بلکه با آن روزگار آشنا می‌کند. حرف‌هایی که مزین‌السلطنه می‌زند، گزارشی که از جامعه آن زمان ارائه می‌کند، حرف‌های تازه‌تری است که قبلاً خیلی در مورد آن صحبت نشده است. در واقع اولین جایی است که دغدغه‌های زنان و مردانی که داشتند تلاش می‌کردند، بیان شده است. بهبود اوضاع جامعه و اوضاع زنان چیزی است که در این نشریه می‌بینیم و بیشتر حس می‌کنیم.

همچنین نفیسه رحمانی، منتقد در این نشست گفت: از همان دوران روزنامه‌نگاری با یکسری مسائل و با چالش‌هایی روبه‌رو بوده است. از جمله اینکه مدیر مسئول و سردبیر با مشکل مالی روبه‌رو بودند که این روزها نیز با آن روبه‌رو هستیم و همچنان موضوعیت دارد و موضوعیت خواهد داشت. هویت مزین‌السلطنه به عنوان سردبیر است. برآورد من این است که این هویت‌ها با هم گره خورده‌اند. مسائلی که این افراد با آنها درگیر بودند نشان می‌دهد که مردم دوره قاجار به چنین مسائلی فکر می‌کردند و با اینها درگیر بودند و البته تلاش می‌کردند تا مسائل را به نوعی پیش ببرند و حل کنند و قدم پیش می‌گذاشتند تا آن را در تریبون بزرگتری مطرح کنند. همچنین تلاش می‌کردند تا بدنه‌ای از جامعه را با خود همراه کنند.

وی افزود: البته فقط روزنامه‌نگاری نمی‌کردند بلکه وقایع‌نگاری می‌کردند. در زمینه اجتماعی فرهنگی کنشگری می‌کردند و می‌کوشیدند مسائل را در کنار هم پیش ببرند که این سبب می‌شد عملکردشان اثرگذار باشد. سطح سواد پایین بود اما خانم‌ها در کنار هم جمع می‌شدند و تصمیمات بزرگی می‌گرفتند. مثلاً یکی از شعارها و خواسته‌هایشان این بود که کالای ایرانی مصرف کنید. توجه به این موضوع نکته جالب و مهمی است.

رحمانی بیان کرد: تصویر زن ایرانی در دوره قاجار در این کتاب بیان شده است. این چیزی است که من از مطالعات زنان متوجه شدم. یکی از خلأهای ما این است که کم به سراغ گذشته می‌رویم و این کتاب مرجع بزرگی را در مورد دوره قاجار به دست ما می‌دهد. متوجه می‌شویم واقعاً زن ایرانی که بود، چه می‌خواست و مسائل او چه بود؟ باید با یک تصویر درست به سراغ این موضوع برویم. به آن بپردازیم و از آن درس بگیریم. در مورد زنان آن دوره مسائل به ظاهر ساده‌ای وجود دارد که اگر به سراغ آنها نرویم نمی‌توانیم آنها را درک کنیم و دچار سهل‌انگاری و ساده‌انگاری می‌شویم که چرا زن آن دوره به دنبال بهداشت، خانه‌داری و یکسری از مسائل ساده است.

وی در ادامه گفت: چنین مسائلی آن روز جزء مسائل زندگی و مسائل روزمره بودند. راه ورود و درگیرکردن مخاطب از همان راه‌هایی است که در زندگی روزمره‌اش حضور دارد و به درد او می‌خورد. مسائلی که دغدغه اوست و با آن مسائل زندگی می‌کند. اتفاقاً ما در مسائل امروزمان از اینها گذر کردیم و آنها را گم کردیم و چندان به مسائل زنان توجه نداریم. نکته مهم دیگر تناسب مطالبی است که در این روزنامه تولید شده است. به طور مشخص دو مطالبه اصلی وجود دارد. یکی مسئله علم‌آموزی و وطن‌دوستی که خیلی پررنگ بود. نکته بعدی شیوه نگاه دینی و فرهنگی است که همه اینها در کنار هم فاکتورهای موفقیت هستند.

حامد صلاحی، منتقد و پژوهشگر ادبیات نیز در سخنانی گفت: از دانش و شکوفه یاد کردند که این هر دو در کنار یکدیگر منتشر شده است و مبنای گزینش بسیار ارزنده و گزارش برمبنای همین کار است. این زحمتی که دوستان کشیدند شاید به ظاهر کار ساده‌ای بیاید ولی کار بسیار پرزحمت و طاقت‌فرسایی است. این زحمت‌ها باید دیده شود. این آثار باید دیده شود، ارزیابی شود. خوانش نشریه نیز بسیار سخت و پرزحمتی بود.

وی افزود: شکوفه نشریه‌ای است که هر دو هفته یک بار منتشر می‌شد و معمولاً در پانزده شماره با کاریکاتور به چاپ رسید شاید خیلی بار طنز نداشته باشد اما با مطالبات اجتماعی در این نشریه آشنا می‌شویم. همه اینها را در نظر بگیرید و اینکه زنی مدیرمسئول نشریه بوده که به خانواده مقید است و مطالب به قلم او و با نظارتش منتشر شده است. می‌خواهم در چند سطر درباره او بگویم، شخصیت او مثبت است و کنشگر. موضوع جالبی که هست و در مقدمه هم به آن اشاره شده، پیگیری و پایمردی اوست.