خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در قم - ابوالفضل طریقه‌دار: حدود ٢۵ سال پیش از بیت مرحوم آیت‌الله العظمی بهجت از بنده خواستند قسمتی از رساله عملیه آن عالم ربانی را ویرایش کنم. قبلا برای فهم احکام روزمره خود، به رساله رجوع می‌کردم، ولی هیچ‌گاه به نثر و نگارش و جمله‌‌بندی‌های آن توجه نداشتم. تقریبا همه رساله‌های مراجع معاصر را جمع‌آوری کردم و پی بردم که نثر آنها یکسان است. همین انگیزه‌ای شد که تاریخچه رساله‌های عملیه را دنبال کنم.
در صدر اسلام و روزگار امامان به رساله عملیه نیاز نبود، چون مردم مستقیما مسائل مورد نیاز خود را از حضرات معصومان می‌شنیدند. پس از غیبت کبری، فقیهان و محدثانی چون شیخ صدوق و شیخ طوسی کتاب‌هایی بدون استدلال‌های فقهی و فقط به انگیزه رفع نیاز مردم عادی نگاشتند. اما به زبان فارسی در این مورد کتابی نبود. تا اینکه در زمان صفویه، شیخ بهایی (وفات ۱۰۳۱ق) اولین رساله عملیه فارسی را با نام «جامع عباسی» تدوین کرد. بعد از آن آیت‌الله حاجی محمدابراهیم کرباسی (وفات ۱۲۶۱ق) رساله «نخبه» را نوشت. سپس آیت‌الله سیدابوالحسن اصفهانی (وفات ۱۳۶۵ق) رساله‌ای به زبان فارسی به نام «ذخیره الصالحین» منتشر کرد.
تا اینکه به روزگار معاصر یعنی زمان مرجعیت آیت‌الله العظمی سیدحسین بروجردی (وفات ۱۳۴۰ش) رسیدیم. ایشان به کمک مشاوران خردمند خود ازجمله علامه علی‌اصغر کرباسچیان به این فکر افتادند که برای فارسی‌زبانان رساله عملیه‌ای به نثر روان بنویسند، از این رو کتاب «جامع الفروع» خود را که فارسی بود به‌منظور روان‌سازی و ویرایش در اختیار گذاشتند.
در صدر اسلام و روزگار امامان به رساله عملیه نیاز نبود، چون مردم مستقیما مسائل مورد نیاز خود را از حضرات معصومان می‌شنیدند. پس از غیبت کبری، فقیهان و محدثانی چون شیخ صدوق و شیخ طوسی کتاب‌هایی بدون استدلال‌های فقهی و فقط به انگیزه رفع نیاز مردم عادی نگاشتند. اما به زبان فارسی در این مورد کتابی نبود. تا اینکه در زمان صفویه، شیخ بهایی (وفات ۱۰۳۱ق) اولین رساله عملیه فارسی را با نام «جامع عباسی» تدوین کرد. بعد از آن آیت‌الله حاجی محمدابراهیم کرباسی (وفات ۱۲۶۱ق) رساله «نخبه» را نوشت. سپس آیت‌الله سیدابوالحسن اصفهانی (وفات ۱۳۶۵ق) رساله‌ای به زبان فارسی به نام «ذخیره الصالحین» منتشر کرد.
تا اینکه به روزگار معاصر یعنی زمان مرجعیت آیت‌الله العظمی سیدحسین بروجردی (وفات ۱۳۴۰ش) رسیدیم. ایشان به کمک مشاوران خردمند خود ازجمله علامه علی‌اصغر کرباسچیان به این فکر افتادند که برای فارسی‌زبانان رساله عملیه‌ای به نثر روان بنویسند، از این رو کتاب «جامع الفروع» خود را که فارسی بود به‌منظور روان‌سازی و ویرایش در اختیار گذاشتند.
مرحوم علی‌اصغر فقیهی
آقای کرباسچیان - که خود اندیشه مدرن داشت و از موسسان مدرسه‌های علوی و نیکان است - این رساله را برداشت و به‌سراغ ویراستاری فهیم و اهل پژوهش و قلم یعنی استاد علی‌اصغر فقیهی رفت. از اینجا به بعد را از زبان خود استاد فقیهی بشنویم:
«یک روز درِ خانه ما را زدند. باز کردم. روحانی محترمی دیدم که با خوشروئی سلام کرد و گفت: من کرباسچیان هستم. خدمت آیت‌الله العظمی بروجردی بودیم. صحبت از این شد که این رساله‌های عملیه را مردم عادی نمی‌فهمند، باید نثر آن ساده شود. دوستانم شما را معرفی کرده‌اند چون درس‌های حوزوی را خوانده‌اید و استاد زبان فارسی هم هستید و به قلم روان می‌نویسید. «آقا» دستور این کار را داده‌اند. من پذیرفتم و با علاقه مشغول شدم و آن را به فارسی روان درآوردم شماره‌بندی هم کردم. آقای کرباسچیان نام «توضیح المسائل» را بر آن نهاد.» (زندگی‌نامه و خدمات علمی فقیهی، انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ص ۶۶)
اکنون پس از هفتاد سال همه رساله‌های عملیه امروزین، محصول کار سترگی است که استاد علی‌اصغر فقیهی انجام داده است. وی در قم به دنیا آمد. تحصیلات حوزوی خود را تا سطوح عالی در همین شهر گذراند. سپس به دانشگاه تهران رفت و اساتید درجه اول آن زمان مانند دکتر محمود شهابی، بدیع‌الزمان فروزانفر و استاد محمد معین گذراند. سپس به قم بازگشت و سالیان سال در دبیرستان حکیم نظامی (امام صادق امروز) به‌عنوان دبیر و استاد برجسته تدریس کرد. آثار او همچون «آل بویه»، «تاریخ مذهبی قم»، «تاریخ و عقاید وهابیان»، «ترجمه نهج‌البلاغه» و «دستور زبان فارسی»، مورد رجوع پژوهشگران است.
این پژوهشگر، نویسنده و ویراستار برجسته، به سال ١٣٨٢ ش در شهر خود، قم، در نود سالگی درگذشت. قبر او در حرم حضرت معصومه و در کنار شهید مفتح است.
«یک روز درِ خانه ما را زدند. باز کردم. روحانی محترمی دیدم که با خوشروئی سلام کرد و گفت: من کرباسچیان هستم. خدمت آیت‌الله العظمی بروجردی بودیم. صحبت از این شد که این رساله‌های عملیه را مردم عادی نمی‌فهمند، باید نثر آن ساده شود. دوستانم شما را معرفی کرده‌اند چون درس‌های حوزوی را خوانده‌اید و استاد زبان فارسی هم هستید و به قلم روان می‌نویسید. «آقا» دستور این کار را داده‌اند. من پذیرفتم و با علاقه مشغول شدم و آن را به فارسی روان درآوردم شماره‌بندی هم کردم. آقای کرباسچیان نام «توضیح المسائل» را بر آن نهاد.» (زندگی‌نامه و خدمات علمی فقیهی، انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ص ۶۶)
اکنون پس از هفتاد سال همه رساله‌های عملیه امروزین، محصول کار سترگی است که استاد علی‌اصغر فقیهی انجام داده است. وی در قم به دنیا آمد. تحصیلات حوزوی خود را تا سطوح عالی در همین شهر گذراند. سپس به دانشگاه تهران رفت و اساتید درجه اول آن زمان مانند دکتر محمود شهابی، بدیع‌الزمان فروزانفر و استاد محمد معین گذراند. سپس به قم بازگشت و سالیان سال در دبیرستان حکیم نظامی (امام صادق امروز) به‌عنوان دبیر و استاد برجسته تدریس کرد. آثار او همچون «آل بویه»، «تاریخ مذهبی قم»، «تاریخ و عقاید وهابیان»، «ترجمه نهج‌البلاغه» و «دستور زبان فارسی»، مورد رجوع پژوهشگران است.
این پژوهشگر، نویسنده و ویراستار برجسته، به سال ١٣٨٢ ش در شهر خود، قم، در نود سالگی درگذشت. قبر او در حرم حضرت معصومه و در کنار شهید مفتح است.
نظر شما