به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در ادامه سلسله برنامه‌های نقد و بررسی آثار عاشورایی ــ دومین دوره جایزه هنر و  ادبیات «محتشم» ــ نشست نقد و بررسی کتاب «موسوعة الامامه فی نصوص اهل السّنه»، با حضور محمد اسفندیاری به عنوان منتقد و جمعی از پدیدآورندگان این اثر، عصر یکشنبه نهم آذر 93 در اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان تهران برگزار شد.
 
در ابتدای نشست، محمد اسفندیاری به دلایل و پیشینه تدوین کتاب «موسوعة الامامه فی نصوص اهل السّنه» پرداخت. او توضیح داد: نگارش این کتاب، سرگذشت مفصلی دارد. این اثر بازسازی کتاب «ملحقات الاحقاق» نوشته آیت‌الله سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی است. کتاب «احقاق الحق وازهاق الباطل» تألیف مرحوم قاضی نورالله شوشتری است. آیت‌الله مرعشی درابتدا قصد کرد نسخه خطی این کتاب را تصحیح و احیا کند. این کتاب در سه جلد منتشر شد. از جلد چهارم، آیت‌الله مرعشی نجفی تعلیقاتی بر کتاب نوشت. این تعلیقات ادامه پیدا کرد تا به جلد سی و سوم رسید. مجلدات سی و چهارم تا سی و ششم را هم به فهرست اختصاص داد؛ به عبارت دیگر، ملحقات کتاب چندین برابر متن شد.

وی افزود: این اثر، از نخستین کارهای گروهی در حوزه علمیه قم بود که آیت‌الله مرعشی نجفی با همکاری 20 نفر از شاگردان خود آن را گردآوری کردند. ایشان در سال 1377 ه.ق نگارش این مجموعه را آغاز کردند و تا سال 1411 ه. ق که تاریخ درگذشت ایشان است، 34 سال از عمر خود را بر سر گردآوری آن گذاشتند. فرزند آیت‌الله مرعشی، سال‌ها پیش به من گفت، ملحقاتی که پدرم بر این کتاب نوشته، افزون بر متن شده است که باید ویرایشی جدید شود. کتاب «موسوعة الامامه فی نصوص اهل السّنه» نتیجه تصمیم آن روز دکتر مرعشی است. پیش‌بینی می‌شود که مجلدات این مجموعه افزون بر 50 جلد شود.

این مؤلف عنوان کرد: این کتاب تاکنون سه جایزه کشوری را از آن خود کرده است. در سال 1385 جایزه کتاب سال حوزه، در سال 1389، جایزه کتاب فصل جمهوری اسلامی ایران و در همین سال، جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران را کسب کرده است. در این نشست تکیه ما بر مجلداتی است که به حضرت سیدالشهدا (ع) اختصاص دارد.

اسفندیاری به عنوان اولین سؤال از حجت الاسلام حسین تقی‌زاده، یکی از پدیدآورندگان اثر، پرسید: بخش‌هایی از جلد یازده و تمامی جلد 27، به موضوع امامت با استناد به روایات اهل سنت درباره امام حسین (ع) اختصاص دارد. روش آیت‌الله مرعشی نجفی برای گفت و گو با اهل سنت بهترین روش است. ایشان موضوع امامت را با استناد به روایت‌های اهل سنت گزینش کرد. آیا در این موضوع که معتقدات شیعه در آیینه اهل سنت چگونه است، آثار مشابهی مانند این موسوعه در کشور وجود دارد؟

حجت الاسلام حسین تقی زاده در پاسخ به این پرسش، گفت: در سال‌های اخیر، کتاب‌هایی درباره امام حسین (ع) به صورت موسوعه نوشته‌اند. یکی از این موارد، کتاب موسوعه‌ای است که وزارت آموزش و پرورش آن را در 24 جلد منتشر کرده است و دیگری توسط آیت‌الله ریشهری در 9 جلد تدوین و توسط انتشارات «دارالحدیث» چاپ شده است. «موسوعة الامامه فی نصوص اهل السّنه» تفاوت‌هایی با دیگر موسوعه‌ها دارد.  ما در این کتاب فقط سند و روایت‌های اهل سنت درباره امامت را مورد بررسی قرار داده‌ایم و از نظر زمان هم به روایت‌هایی که تا قرن 7 و8 هجری بیان شده است، توجه کرده‌ایم.

او افزود: البته استثنا هم وجود دارد و در مواردی به کلام ذهبی و سیوطی ــ به دلیل اهمیتی که نزد اهل سنت دارند ــ پرداخته‌ایم. همچنین در آن دو موسوعه، از همه منابع شیعی و سنی استفاده شده است و از لحاط نظم و ترتیب هم موضوعات چندان روشمند نیستند اما این کتاب با نظم خاصی چینش شده است به گونه‌ای که از همه منابع شیعی و سنی استفاده کرده‌ایم.

اسفندیاری، فایده‌های نگارش این کتاب را دستمایه پرسش بعدی خود قرار داد و از یکی دیگر از پدیدآورندگان اثر سؤال کرد: غربی‌ها اصطلاحی با عنوان اختراع مجدد چرخ دارند به این معنا که خیلی‌ها اختراع مجدد می‌کنند. گاهی یک مؤلف درباره موضوعی مطلب می‌نویسد که ده‌ها نفر دیگر هم به آن پرداخته‌اند. بنابراین این روش، کار عبثی است. نوشتن این اثر که قبلاً هم روی آن کار شده است، چه فایده‌هایی را به همراه داشت؟

حجت الاسلام محمدجواد محمودی در جواب به این سؤال اظهار کرد: این موسوعه، در هرجای جهان اسلامی و در بین هر مذهب و مسلکی، از وهابیت و اهل سنت گرفته تا شیعیان، قابل عرضه است و در واقع حلقه اتصالی میان همه مذاهب اسلامی حتی خوارج برقرار می‌کند. بنابراین یکی از فایده‌های کتاب این است که ما اشتراکات فراوانی که بین شیعه و سنی وجود دارد، نشان داده‌ایم. در این روزگار کتاب «موسوعة الامامه فی نصوص اهل السّنه» بهترین اثر تبلیغی بین مذاهب اسلامی است.

محمد اسفندیاری در ادامه نشست پرسش دیگری مبنی بر میزان اطمینان در استفاده از منابع را مطرح کرد. او گفت: در نوشتن این گونه آثار باید به سه ویژگی جامعیت، مانعیت و دقیق بودن توجه شود. کسانی که عهده‌دار تدوین روایات این مجموعه هستند، به‌خوبی توانسته‌اند استقصا کنند. برخی محققان رجوع تفألی به منابع دارند که در کار پژوهشی، نقص محسوب می‌شود. روایات این مجموعه چگونه دستیاب شدند و تا چه‌ اندازه اطمینان دارید که استقصا کرده‌اید؟

حجت الاسلام بیات به عنوان یکی دیگر از پدیدآورندگان اثر، در پاسخ به این پرسش، توضیح داد: برای دستیابی به اطلاعات از روش‌های مختلفی استفاده کردیم. از آن جایی که این اثر ادامه «ملحقات الاحقاق» است، در اولین گام، مراجعه پژوهشگران ما به  این کتاب بود. در این اثر، هم روایاتی از منابع شیعه آمده است و هم از روایان حدیث از قرن هفتم به بعد نقل قول وجود دارد. از این رو که مبنای کار ما استفاده از منابع اصلی و محدود کردن آثار تا قرن هشتم بود، در کتاب «ملحقات الاحقاق» به اطلاعاتی توجه داشتیم که تا قبل از قرن هشتم هجری نوشته شده باشد.

او افزود: یک راه به‌روزتر و امروزی‌تر برای دسترسی به منابع، استفاده از نرم‌افزارهای مختلفی بود که در حوزه علوم اسلامی مورد استقبال قرار گرفته‌اند. پژوهشگران کتاب موسوعه در این زمینه از سه نرم‌افزار استفاده کردند: نرم‌افزار نخست، نسخه شماره دو «مکتبة اهل‌البیت» است که در نسخه جدید خود بیش از 7522 کتاب از منابع فریقین را دارد.  نرم‌افزار دومی که مورد استفاده قرار گرفت، «المکتبه الشامله مکی» است که  به لحاظ کثرت منابع درباره اهل سنت کاربردی است که حدود 10 هزار عنوان کتاب را شامل می‌شود. «المکتبة الاسلامیة الکبری» نرم‌افزار سوم بود که 1509 کتاب دارد.

حجت‌الاسلام بیات عنوان کرد: روش دیگر دستیابی به روایات، مطالعه کتاب‌های خطی بود که هنوز چاپ نشده‌اند. برخی از همکاران، خط به خط این کتاب‌ها را مطالعه و مطالب را به صورت جدا احصا و ضمن هر موضوع از آن‌ها استفاده کرده‌اند. در مجموع، پژوهشگران این اثر تلاش کرده‌اند که در جست‌وجوی منابع و روایات، یقین کامل حاصل کنند. شاید این کتاب اثری بی‌نظیری نباشد اما کم‌نظیر است.

پایان نشست به معرفی کوتاهی از فصل‌هایی از مجلدات «موسوعة الامامه فی نصوص اهل السّنه» که به امام حسین (ع) اختصاص دارد، سپری شد.