به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) صبح شانزدهم مهر 1366 شش فروند هواپیمای بمب‌افکن عراقی وارد حریم هوایی کشور ما شدند و طبق نقشه قبلی، با عبور از آسمان کرمانشاه به سومار یورش بردند و روی این منطقه بمب ریختند. این هواپیماهای مهاجم ابتدا قرارگاه لشکر 88 زرهی ارتش را هدف گرفتند و سپس در گستره‌ای وسیع‌تر، برای افزایش هرچه بیشتر تلفات از بمب‌های شیمیایی (گاز خردل و عامل اعصاب) استفاده کردند.
در این بمباران حداقل 100 (به روایتی 160) نفر جان باختند و به شهادت رسیدند و چنان که گفته‌اند هزار و چندصدنفر نیز، کمتر یا بیشتر مجروح شدند. شماری از شهدا از نیروهای ارتشی بودند و سایرین از کادر درمان و مردم غیرنظامی، چه آنکه بعثی‌ها روی یک مرکز درمانی در آن منطقه نیز بمب انداخته بودند. نگاهی دوباره به عدد و رقم‌ها و آمار شهدا و مجروحان به خوبی نشان می‌دهد که حجم آتش دشمن در این حمله چقدر زیاد بوده است. تهاجم‌شان در آن روز آنقدر گسترده بود که در ایلام چهار بار وضعیت قرمز اعلام و شهر عملاً تعطیل شد. به جز چند اداره دولتی و تعدادی نانوایی، همه‌جا را بسته شده و مردم در پناهگاه‌ها پناه گرفته بودند.
جنایتی که تکرار می‌شد
اما بمباران شیمیایی سومار در مهر 1366 نه نخستین جنایت آنان در این منطقه بود و نه آخرین‌شان شد. بعثی‌ها پیش از آن در دی ماه 1365 نیز دوبار در این منطقه از سلاح شیمیایی استفاده کرده و عده زیادی را به خاک و خون کشیده بودند. علی‌اکبر ولایتی که آن زمان وزیر امور خارجه کشور ما بود، نامهای اعتراضی به دبیر کل سازمان ملل نوشت و در آن از بی‌اعتنایی بعثی‌ها به قوانین بین‌المللی سخن گفت. «مایلم توجه جنابعالی را به این حقیقت جلب نمایم که رژیم جنایتکار عراق یک‌بار دیگر به استفاده از تسلیحات شیمیایی به مقیاس وسیع علیه جمهوری اسلامی ایران متوسل شده است. این اقدام شنیع و ضدانسانی را که برخلاف کلیه مقررات و کنوانسیون‌های پذیرفته‌شده بین‌المللی است، تنها رژیم‌های فاشیست با ماهیت توسعه‌طلبانه مرتکب می‌شوند... جای تأسف است که گفته شود سازمان‌های بین‌المللی و حتی دولت‌های امضاکننده کنوانسیون‌های ممنوعیت استفاده از این قبیل تسلیحات مرگبار، قویاً به‌کارگیری این قبیل سلاح‌ها را محکوم نکرده‌اند و به‌نوبه خود به حکام عراق جهت تکرار نقض پروتکل ۱۹۲۵ ژنو چراغ سبز نشان داده و وجدان جهانیان را به تمسخر گرفتند.»
ولایتی نوشته بود ما نیز توان مقابله با مثل را داریم و می‌توانیم از تسلیحاتی مشابه تسلیحات رژیم بعث استفاده کنیم اما «با احترام به حقوق انسانی، اصول اسلامی و حقوق بین‌المللی تاکنون از مقابله‌به‌مثل اجتناب نموده‌ایم. بنابراین بر شورای امنیت فرض است که جهت توقف آن، بدون درنگ اقدام نموده و قاطعانه با این مسئله برخورد نماید و جنایتکاران جنگی را که مسئول این اقدامات ددمنشانه هستند به سزای اعمال خویش برساند. همچنین انتظار داریم که تیم کارشناسان قبل از اینکه مدارک این جنایات محو شود هرچه سریع‌تر به منطقه اعزام شود. لازم به یادآوری است که عدم واکنش مناسب به درخواست اعزام تیم کارشناسان توسط جمهوری اسلامی ایران جهت بازدید از مناطق مسکونی غیرنظامی سردشت که عراق بمباران شیمیایی نموده و نقطه عطفی در تاریخ استفاده از تسلیحات شیمیایی می‌باشد، حکام عراق را تشویق خواهد کرد که به اقدامات ضدقانونی خود ادامه دهند.»
بعثی‌ها و سلاح شیمیایی، روایت‌ها و پژوهش‌ها
البته بعثی‌ها به‌کارگیری سلاح شیمیایی را رد کردند و آن را «ادعای دروغ ایران برای سرپوش‌گذاشتن بر شکست‌های نظامی» خواندند، اما واقعیت، نه فقط برای ما و مردم منطقه، که برای همه جهان روشن بود. هفته‌نامه جیمز دفنس (Jane's Defence Weekly) همان زمان در مقاله‌ای با عنوان «خاورمیانه صحنه جنگ‌های شیمیایی» نوشت «در جنگ ایران و عراق عراقی‌ها برای اولین بار در سال ۱۹۸۳ و بعد در فوریه ۱۹۸۴ (بهمن ۱۳۶۲) و سپس در مارس و آوریل ۱۹۸۵ (اسفند ۶۳ و فروردین ۶۴) و تاکنون متجاوز از ۳۰ بار این اسلحه را علیه ایران به کار برده‌اند که بیش از ۵۰۰۰ نفر مصدوم شده‌اند. گروه‌های بازرسی سازمان ملل، گازهای به‌کاررفته را از نوع گاز خردل و گاز اعصاب تشخیص داده و عراقی‌ها پس از آن از گازهای سمی ئیدروژن سینانید و لویزیت نیز استفاده کرده‌اند. برخی از این گازها تولید داخلی عراق بوده است. این کشور همچنین به کمک تکنولوژی اروپایی درصدد ساختن بمب‌های طاعون‌زا است.»
بیشتر اطلاعات این گزارش از پنجاه‌ویکمین جلد از مجموعه کتاب‌های روزشمار جنگ ایران و عراق (مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس) اخذ شده است. این کتاب به کوشش محمود یزدانفام و مهدی انصاری تدوین شده و عنوان «جنگ محدود ایران و آمریکا در خلیج فارس» روی جلد آن دیده می‌شود. اما درباره جنایت‌های رژیم بعث در سال‌های جنگ تحمیلی و دفعات و چگونگی حملات شیمیایی این رژیم مطالعه کتاب «جنایت جنگی، حملات شیمیایی عراق در جنگ با ایران» نوشته محمدباقر نیکخواه (مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس) ضروری به نظر می‌رسد. نیکخواه در این کار پژوهشی کوشیده است ابعاد مختلف موضوع، از جایگاه تسلیحات شیمیایی در جنگ تحمیلی گرفته تا تحلیل سیاست خارجی جمهوری اسلامی را بررسی کند و بر پیامدها و بازتاب این جنس جنایت‌های رژیم بعث درنگ و تأمل داشته باشد.
در این بمباران حداقل 100 (به روایتی 160) نفر جان باختند و به شهادت رسیدند و چنان که گفته‌اند هزار و چندصدنفر نیز، کمتر یا بیشتر مجروح شدند. شماری از شهدا از نیروهای ارتشی بودند و سایرین از کادر درمان و مردم غیرنظامی، چه آنکه بعثی‌ها روی یک مرکز درمانی در آن منطقه نیز بمب انداخته بودند. نگاهی دوباره به عدد و رقم‌ها و آمار شهدا و مجروحان به خوبی نشان می‌دهد که حجم آتش دشمن در این حمله چقدر زیاد بوده است. تهاجم‌شان در آن روز آنقدر گسترده بود که در ایلام چهار بار وضعیت قرمز اعلام و شهر عملاً تعطیل شد. به جز چند اداره دولتی و تعدادی نانوایی، همه‌جا را بسته شده و مردم در پناهگاه‌ها پناه گرفته بودند.
جنایتی که تکرار می‌شد
اما بمباران شیمیایی سومار در مهر 1366 نه نخستین جنایت آنان در این منطقه بود و نه آخرین‌شان شد. بعثی‌ها پیش از آن در دی ماه 1365 نیز دوبار در این منطقه از سلاح شیمیایی استفاده کرده و عده زیادی را به خاک و خون کشیده بودند. علی‌اکبر ولایتی که آن زمان وزیر امور خارجه کشور ما بود، نامهای اعتراضی به دبیر کل سازمان ملل نوشت و در آن از بی‌اعتنایی بعثی‌ها به قوانین بین‌المللی سخن گفت. «مایلم توجه جنابعالی را به این حقیقت جلب نمایم که رژیم جنایتکار عراق یک‌بار دیگر به استفاده از تسلیحات شیمیایی به مقیاس وسیع علیه جمهوری اسلامی ایران متوسل شده است. این اقدام شنیع و ضدانسانی را که برخلاف کلیه مقررات و کنوانسیون‌های پذیرفته‌شده بین‌المللی است، تنها رژیم‌های فاشیست با ماهیت توسعه‌طلبانه مرتکب می‌شوند... جای تأسف است که گفته شود سازمان‌های بین‌المللی و حتی دولت‌های امضاکننده کنوانسیون‌های ممنوعیت استفاده از این قبیل تسلیحات مرگبار، قویاً به‌کارگیری این قبیل سلاح‌ها را محکوم نکرده‌اند و به‌نوبه خود به حکام عراق جهت تکرار نقض پروتکل ۱۹۲۵ ژنو چراغ سبز نشان داده و وجدان جهانیان را به تمسخر گرفتند.»
ولایتی نوشته بود ما نیز توان مقابله با مثل را داریم و می‌توانیم از تسلیحاتی مشابه تسلیحات رژیم بعث استفاده کنیم اما «با احترام به حقوق انسانی، اصول اسلامی و حقوق بین‌المللی تاکنون از مقابله‌به‌مثل اجتناب نموده‌ایم. بنابراین بر شورای امنیت فرض است که جهت توقف آن، بدون درنگ اقدام نموده و قاطعانه با این مسئله برخورد نماید و جنایتکاران جنگی را که مسئول این اقدامات ددمنشانه هستند به سزای اعمال خویش برساند. همچنین انتظار داریم که تیم کارشناسان قبل از اینکه مدارک این جنایات محو شود هرچه سریع‌تر به منطقه اعزام شود. لازم به یادآوری است که عدم واکنش مناسب به درخواست اعزام تیم کارشناسان توسط جمهوری اسلامی ایران جهت بازدید از مناطق مسکونی غیرنظامی سردشت که عراق بمباران شیمیایی نموده و نقطه عطفی در تاریخ استفاده از تسلیحات شیمیایی می‌باشد، حکام عراق را تشویق خواهد کرد که به اقدامات ضدقانونی خود ادامه دهند.»
بعثی‌ها و سلاح شیمیایی، روایت‌ها و پژوهش‌ها
البته بعثی‌ها به‌کارگیری سلاح شیمیایی را رد کردند و آن را «ادعای دروغ ایران برای سرپوش‌گذاشتن بر شکست‌های نظامی» خواندند، اما واقعیت، نه فقط برای ما و مردم منطقه، که برای همه جهان روشن بود. هفته‌نامه جیمز دفنس (Jane's Defence Weekly) همان زمان در مقاله‌ای با عنوان «خاورمیانه صحنه جنگ‌های شیمیایی» نوشت «در جنگ ایران و عراق عراقی‌ها برای اولین بار در سال ۱۹۸۳ و بعد در فوریه ۱۹۸۴ (بهمن ۱۳۶۲) و سپس در مارس و آوریل ۱۹۸۵ (اسفند ۶۳ و فروردین ۶۴) و تاکنون متجاوز از ۳۰ بار این اسلحه را علیه ایران به کار برده‌اند که بیش از ۵۰۰۰ نفر مصدوم شده‌اند. گروه‌های بازرسی سازمان ملل، گازهای به‌کاررفته را از نوع گاز خردل و گاز اعصاب تشخیص داده و عراقی‌ها پس از آن از گازهای سمی ئیدروژن سینانید و لویزیت نیز استفاده کرده‌اند. برخی از این گازها تولید داخلی عراق بوده است. این کشور همچنین به کمک تکنولوژی اروپایی درصدد ساختن بمب‌های طاعون‌زا است.»
بیشتر اطلاعات این گزارش از پنجاه‌ویکمین جلد از مجموعه کتاب‌های روزشمار جنگ ایران و عراق (مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس) اخذ شده است. این کتاب به کوشش محمود یزدانفام و مهدی انصاری تدوین شده و عنوان «جنگ محدود ایران و آمریکا در خلیج فارس» روی جلد آن دیده می‌شود. اما درباره جنایت‌های رژیم بعث در سال‌های جنگ تحمیلی و دفعات و چگونگی حملات شیمیایی این رژیم مطالعه کتاب «جنایت جنگی، حملات شیمیایی عراق در جنگ با ایران» نوشته محمدباقر نیکخواه (مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس) ضروری به نظر می‌رسد. نیکخواه در این کار پژوهشی کوشیده است ابعاد مختلف موضوع، از جایگاه تسلیحات شیمیایی در جنگ تحمیلی گرفته تا تحلیل سیاست خارجی جمهوری اسلامی را بررسی کند و بر پیامدها و بازتاب این جنس جنایت‌های رژیم بعث درنگ و تأمل داشته باشد.
نظر شما