خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): هجدهم مهرماه 1350 ه.ش، مردی چهره در نقاب خاک کشید که کتاب «شبهای پیشاور» او، خاطره چند نسل جوان شیعی ایرانی را رقم زده و دلهای شیفته‌شان را به واسطه درک حقانیت مذهب پدری‌شان، به وجد آورده است.

به بهانه سالروز درگذشت «سید محمد شیرازی» مشهور به «سلطان‌الواعظین»، خالق کتاب «شبهای پیشاور»، دریچه ای به دنیای زندگی پرتلاشش گشوده‌ایم و در میان فهرست آثارش، هر آن چه را که جسته‌ایم، در مقابل دیدگان مشتاقان دانش صف کرده‌ایم.

حیاتی وقف حقانیت شيعه
«سید محمد شیرازی» مشهور به «سلطان‌الواعظین» در سال 1314 ه.ق در تهران چشم به جهان گشود. پدرش «حاج سید علی‌اكبر اشرف‌الواعظین شیرازی» شیخ الطائفه، رئیس جمعیت بسیاری از سادات شیراز و از پرچمداران دیانت و مروجین مذهب و شریعت بود که در سال‌های انقلاب مشروطه با بروز و افزایش اختلاف‌هایی بین گروه‌های مختلف و روحانیت به كرمانشاه نقل مكان كرد و در این شهر ماندگار شد. او در كرمانشاه قدرت و نفوذ بسیاری یافت و در برابر دشمنان دین و معاندان اسلام سدی استوار شد.

سید محمد شیرازی در همان اوان كودكی، آموختن معارف دینی را نزد پدر آغاز کرد؛ سپس راهی مدرسه پامنار تهران شد و از محضر استادان و علمای دیگر بهره برد. او در سال 1326 ه. ق با رهسپار شدن به سوی عتبات عالیات در كربلای معلی اقامت گزید و مشغول تحصیل علوم دینی شد.

سلطان‌الواعظین در کربلا از محضر استادي همچون «آیت‌الله فاضل مرندی» و «آیت‌الله شهرستانی» فیض برد. او پس از مدتی به تهران بازگشت و بعد از درگذشت پدرش در سال 1351 ه.ق از آنجا به قم رفت و محضر برخی بزرگان حوزه علمیه قم نظیر «آیت‌الله‌العظمی عبدالكریم حائری»، «آیت‌الله‌العظمی سید محمد حجت»، «آیت‌الله‌العظمی سید محمدتقی خوانساری» و «‌آیت‌الله محمدعلی شاه‌آبادی» را درک کرد.

سفر به پیشاور
سید محمد شیرازی، سفرهایی متعدد به مصر، سوریه، لبنان، اردن، فلسطین و هندوستان داشت. وی در همه این مسافرت‌ها علاوه بر مجالس وعظ، منبر و تبلیغ، با علمای بزرگ فرق و مذاهب نیز به گفت‌وگو و تبادل نظر می‌پرداخت و آرا و عقاید شیعه را با ایشان مطرح می‌کرد. مهمترین سفر سلطان‌الواعظین ــ كه مناظره معروف او در آن تحقق یافت و باعث شهرت وی شد ــ سفر به پیشاور بود. او در سال 1345 ه.ق در سی‌سالگی راهی هندوستان شد. در كراچی، بمبئی، لاهور، پنجاب، حیدرآباد و بسیاری نقاط دیگر هند مورد استقبال و احترام مسلمانان و غیرمسلمانان واقع شد و جلسات متعدد بحث و مناظره برقرار کرد. پس از مدتی از سوی علمای هند به دهلی نو دعوت شد و در جلسات مناظره آنها شرکت جست. بعد از این جلسات سلطان‌الواعظین به دعوت «محمد سرورخان» كه از متنفذین خاندان «قزلباش» هندوستان به شمار می‌رفت برای سخنرانی و خطابه راهی پیشاور شد. این مجلس با حضور جمع زیادی از مردم پیشاور و حومه آن و نیز عده‌ای از علمای فریقین (شیعه و سنی) در امام‌باره (حسینیه) مرحوم «عادل بیك» برقرار شد. سلطان‌الواعظین در این جلسات، مباحثی در زمینه خلافت و ولایت و عقاید شیعه مطرح ساخت. در پایان یكی از این سخنرانی‌ها دو تن از علمای كابل نزد سلطان‌الواعظین آمدند و تقاضا کردند که در ارتباط با سخنان او با وی مناظره كنند. این دو نفر به نام‌های «حافظ محمد رشید» و «شیخ عبدالسلام» از آن شب به بعد، پس از نماز مغرب و عشاء در حضور جمع زیادی از علما و رجال و مردم شهر، درباره مسائل مورد اختلاف، با سلطان‌الواعظین به گفت‌وگو نشستند. این جلسات پرشور كه از شب جمعه 23 رجب 1345 ه. ق شروع شد، تا 10 شب به طول انجامید. جلسه مناظره هر شب بعد از نماز مغرب و عشا تا 6 یا 7 ساعت و گاهی نیز تا اذان صبح ادامه می‌یافت.

در پیشاور و شهرهای اطراف آن، چون فرقه‌های مسلمین در كنار هم زندگی می‌کردند و با یكدیگر در ارتباط بودند، چنین محفلی با استقبال زیادی روبه‌رو شد و صورت مذاكرات، هر شب توسط روزنامه‌های محلی منتشر می‌شد. در این مباحثات مسائلی از قبیل دلالت آیات و روایات بر مقام شیعه، عقاید فرق مختلف شیعه، ظلم و ستم خلفا در طول تاریخ نسبت به شیعه، مذاهب اربعه اهل سنت، احادیث مختلف در فضیلت حضرت امیر (ع)، دلالت آیات مختلف بر شأن و منزلت حضرت امیر (ع)، مسئله سقیفه، شورا، بدعت‌های معاویه، قیام و شهادت حضرت سیدالشهدا (ع) و بسیاری از مباحث تاریخی و اعتقادی دیگر مطرح شده است.

استدلال مرحوم سلطان‌الواعظین در طول این مناظره، فقط از كتب و منابع اهل سنت است و این خود از تسلط و احاطه او به منابع روایی و تفسیری عامه حکایت می‌کند. این احاطه تا جایی بود كه در برخی موارد موجب حیرت علمای اهل سنت حاضر در مجلس می‌شد و تحسین ایشان را برمی‌انگیخت تا جایی که در پایان شب دهم، تعدادی از رجال و بزرگان حاضر در مجلس به مذهب تشیع گرویدند؛ ولی آنچه ثمره جاوید این مناظره پرارج به شمار می‌آید، همان كتاب ارجمند «شبهای پیشاور» است.

تألیفات
سلطان الواعظین، اگر چه بیشتر عمر خویش را صرف تبلیغ، وعظ و خطابه كرد و در این جهت هم به حق موفق بود، باز از تألیف و تدوین كتب سودمند و نافع برای جامعه اسلامی غافل نماند. این آثار مكتوب عبارت‌اند از:

• شبهای پیشاور
این كتاب كه مهمترین تألیف سلطان‌الواعظین است، در نوع خود از بهترین آثار در موضوع مربوط به خود به شمار می‌آید. وی در این کتاب ــ‌كه مشروح مذاكره و مناظره او در طول ده شب با بعضی از علمای اهل سنت در پیشاور است ــ‌ اهم موضوعات مورد اختلاف را مطرح کرده و با استدلالی قوی و با استفاده كامل از منابع روایی و تاریخی اهل سنت، مبانی و معتقدات شیعه را به اثبات رسانده است. این كتاب در عین این كه مطالب دقیق و تخصصیِ اختلافی را آورده است، با نثری شیوا و روان برای  اقشار علمی قابل استفاده است.

• گروه رستگاران
این كتاب در دو جلد به چاپ رسیده است. موضوعات آن نیز مانند شب‌های پیشاور، بیشتر حول محور اثبات حقانیت شیعه گرد آمده است. مؤلف در جلد دوم كتاب به پاسخ نوشته‌های «شهرستانی» در «ملل و نحل» و رد ادعاهای او درمورد شیعه می‌پردازد. وی سپس تفاوت‌های گوناگون شیعه و سنی را به اختصار تشریح و عقاید آنها را مطرح می‌کند. او بخش پایانی جلد دوم در عقاید شیعیان را با اتكا به مبانی قرآن و حدیث به اثبات می‌رساند.

• صد مقاله سلطانی
این كتاب، مجموعه صد مقاله‌ای است كه سلطان‌الواعظین، آنها را درباره تورات، انجیل و قرآن كریم برای درج و چاپ در نشریه دینی «پرچم اسلام» نگاشته و مقالات مزبور از این نشریه جمع‌آوری شده و پس از تدوین و به وسیله خود مؤلف به چاپ رسیده است. سلطان‌الواعظین حدود پنجاه مقاله اول را به بررسی تحریف‌های صورت گرفته در تورات و انجیل اختصاص داده است. او حدود پنجاه مقاله دیگر را نیز در اثبات مراتب اعجاز و حقانیت قرآن كریم نگاشته است.

از آثار مرحوم سلطان‌الواعظین شیرازی تنها سه اثر فوق به چاپ رسیده است ولی وی تألیفات دیگری نیز دارد كه متأسفانه تاکنون چاپ نشده‌اند. مجموعه این آثار، عبارت‌اند از «عقاید سلطانی»، «سرادقات سلطانی»، «فضایح الصوفیه»، «مجموعه سلطانی»، «توحید سلطانی»، «معراجیه»، «راهنمای اهل توحید»، «المآل البینه»، «در اثبات وجود امام عصر (ع)»، «راه سعادت»، «حكمت الهی» و «اثبات الحجّه».

وفات
آن مدافع حریم ولایت، پس از سال‌ها تلاش خستگی‌ناپذیر، سرانجام روز جمعه 17 شعبان المعظم 1391 ه.ق، برابر با 18 مهرماه 1350 ه. ش در تهران درگذشت و در جوار بارگاه نورانی حضرت فاطمه معصومه (س) در قبرستان ابوحسین به خاك سپرده شد.

کتابشناسی برکات یک کتاب
• شبهاي پيشاور: در دفاع از حريم تشيع
گفتار سلطان‌الواعظين، محمد حسيني ‌شيرازي، دارالكتب الاسلاميه، 1059 صفحه، چاپ اول سال 1361، 800 ريال.

• شبهاي پيشاور: در دفاع از حريم تشيع
محمد سلطان‌الواعظين، مترجم: علي كامپل، انصاريان، 540 صفحه، رقعي، 1375، 2000 نسخه، 8000 ريال.

• ل‍ی‍ال‍ی‌ ب‍ی‍ش‍اور: م‍ن‍اظرات‌ و ح‍وار
س‍ل‍طان‌‌ال‍واع‍ظی‍ن‌ م‍ح‍م‍د‌ ال‍م‍وس‍وی ‌‌ال‍ش‍ی‍رازی‌، ت‍ع‍ری‍ب‌ و ت‍ح‍ق‍ی‍ق‌: ح‍س‍ی‍ن‌‌ ال‍م‍وس‍وی، ذوی‌القربی، 1191 صفحه، چاپ اول سال 1379.

• شبهاي پيشاور در دفاع از حريم تشيع
محمد سلطان‌الواعظين، محلاتي (مفيد)، در 2 جلد، جيبي (شوميز)، چاپ اول سال 1380، 1000 نسخه.

• ص‍د م‍ق‍ال‍ه‌ س‍ل‍طان‍ی‌: راه‍ن‍م‍ای‌ ی‍ه‍ود و ن‍ص‍اری‌ و م‍س‍ل‍م‍ی‍ن‌ در م‍ع‍رف‍ت‌ ت‍ورات و ان‍ج‍ی‍ل‌ و ق‍رآن‌ م‍ج‍ی‍د
س‍ل‍طان‌ال‍واع‍ظی‍ن شیرازی، اسلامیه، 530 صفحه، چاپ اول سال 1382، 45000 ريال.

• دفاع از حريم امامت و ولايت: مختصر شب‌هاي پيشاور «ويژه جوانان»
كريم شني، مسجد مقدس جمكران، 168 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ اول سال 1385، 5000 نسخه، 6500 ريال.

• شبهاي پيشاور
محمد سلطان‌الواعظين، محقق: عبدالرضا درايتي، دليل ما، 564 صفحه، وزيري (سلفون)، چاپ اول سال 1385، 2000 نسخه، 35000 ريال.

• شبهاي پيشاور (به زبان روسي)
شهريار، 266 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ اول سال 1385، 3000 نسخه.

• پاسخ به شبهات در شبهاي پيشاور
نيره‌السادات صانعي، سيدحسن صانعي، مشعر، 248 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ اول سال 1386، 3000 نسخه، 15000 ريال.

• شبهاي پيشاور: در دفاع از حريم تشيع
محمد سلطان‌الواعظين، لاهيجي، در 2 جلد، وزيري (شوميز)، چاپ اول سال 1386، 5000 نسخه.

• شبهاي پيشاور: ده مجلس مناظره پيرامون مسائل امامت
محمد سلطان‌الواعظين، عطر ياس، در 2 جلد، وزيري (سلفون)، چاپ اول سال 1386، 3000 نسخه.

• شب‌هاي پيشاور در دفاع از حريم تشيع
محمد سلطان‌الواعظين، آدينه‌ي سبز، 856 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1387، 2000 نسخه، 85000 ريال.

• شبهاي پيشاور
محمد سلطان‌الواعظين، مترجم: كريم فيضي، احتجاج، 890 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1387، 3000 نسخه، 65000 ريال.

• شبهاي پيشاور
محمد سلطان‌الواعظين، مترجم: سيد عباس‌ احمد بستاني، دارالتفسير، 272 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ اول سال 1387، 3000 نسخه.

• شبهاي پيشاور: در دفاع از حريم تشيع
سلطان‌الواعظين شيرازي، ويراستار: سيد اسدالله ياوري، دارالكتب الاسلاميه، 1202 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1387، 5000 نسخه، 140000 ريال.

• شبهاي پيشاور: ده مجلس مناظره پيرامون مسائل امامت (2 – 1)
محمد سلطان‌الواعظين، عطر ياس، 1082 صفحه، وزيري (سلفون)، چاپ دوم سال 1387، 2500 نسخه، 85000 ريال.

• شهابي در شب: خلاصه‌اي از كتاب شبهاي پيشاور
سلطان‌الواعظين شيرازي، گردآورنده: ضياء توحيدي، پارس ايران، 196 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ ششم سال 1387، 3000 نسخه، 20000 ريال.

• شب‌هاي پيشاور
محمد سلطان‌الواعظين، ويرايشگر: محمدباقر احمدي، آل طه، 992 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1389، 2000 نسخه، 120000 ريال.

• شبهاي پيشاور
محمد سلطان‌الواعظين، محقق: عبدالرضا درايتي، دليل ما، در 3 جلد، وزيري (سلفون)، چاپ اول سال 1389، 2000 نسخه.

• شبهاي پيشاور
محمد سلطان‌الواعظين، محقق: عبدالرضا درايتي، موسسه جهاني سبطين (ع)، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1389، 2000 نسخه.

• گروه رستگاران يا فرقه ناجيه
سلطان‌الواعظين شيرازي، دارالكتب الاسلاميه، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1389، 5000 نسخه، 120000 ريال.

• شب‌هاي پيشاور
محمد سلطان‌الواعظين، محقق: حسين ارغواني، عصر آگاهي، (در 2 جلد)، وزيري (سلفون)، چاپ اول سال 1390، 3000 نسخه.

• شب‌هاي پيشاور
محمد سلطان‌الواعظين، موسسه بنياد خيريه الزهرا (ع)، 200 صفحه، پالتويي (شوميز)، چاپ اول سال 1390، 5000 نسخه، 7300 ريال.

• شب‌هاي پيشاور
محمد سلطان‌الواعظين، مترجم:كريم فيضي، تهذيب، وحدت بخش، 888 صفحه، وزيري (سلفون)، چاپ نهم سال 1390، 3000 نسخه، 95000 ريال.

• شبهاي پيشاور: در دفاع از حريم تشيع
محمد سلطان‌الواعظين، رشيد، در 2 جلد، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1390، 1000 نسخه.

• شب‌هاي پيشاور
محمد سلطان‌الواعظين، موسسه بنياد خيريه الزهرا (ع)، در دو جلد، پالتويي (شوميز)، چاپ اول سال 1391، 5000 نسخه.

• شبهاي پيشاور: در دفاع از حريم تشيع
سلطان‌الواعظين شيرازي، طوباي محبت، 848 صفحه، وزيري (سلفون)، چاپ اول سال 1391، 3000 نسخه، 120000 ريال.

• شبهاي پيشاور: در دفاع از حريم تشيع
سلطان‌الواعظين ‌شيرازي، پيام مقدس، 776 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1391، 5000 نسخه، 130000 ريال.

• ندای حق : ویژه حقانیت مکتب جعفری (برگزیده شبهای پیشاور)
مجید مطفف،‌ کوشامهر، 50 صفحه، چاپ اول 1391.