سرویس دین و اندیشه خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): انتخابات ریاست جمهوری با رقابتی تنگاتنگ بین دو نامزد به دور دوم کشیده شد و جمعه این هفته مردم تکلیف نهایی فردی که روی صندلی دفتر پاستور خواهد نشست را مشخص خواهند کرد. برای جامعه‌شناسی انتخابات پیش‌رو با ابراهیم فیاض، جامعه‌شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که بخش اول و دوم و سوم آن در قالب سه گفتار منتشر شد و اکنون بخش چهارم آن پیش روی شماست.

ابراهیم فیاض با اشاره به انتخابات رقابتی در دور اول گفت: زمانی مشارکت در جامعه به وجود می‌آید که سرمایه اجتماعی بالا رفته باشد. این رقابتی که در جریان این انتخابات به وجود آمده به خاطر مرحوم شهید رئیسی است. او قامتی برای ریاست جمهوری تعریف کرد که سبب شد رقابت بین تفکر موافق و مخالف او زیاد شود. همان چیزی که در ۸۸ و ۸۴ هم شکل گرفته بود.

او اضافه کرد: در دولت نهم و دهم چون شعارهای ارزشی داشت و گفتمان بوم‌گرایی را با سفرهای استانی و کارهای دیگری که انجام می‌داد مطرح کرده بود، همین رقابت اتفاق افتاد و زمانی که طرف مقابل شکست خورد طاقت نیاورد و دست به شورش زد و رسماً اعلام کردند که به خیابان بریزید. دیدید که امسال هم همان کسی که گفته بود در خیابان بریزید با ویلچر آمد و در انتخابات فعلی هم شرکت کرد.

او ادامه داد: بنابراین این مشارکت و ایجاد رقابت به خاطر بوم‌گرایی مرحوم رئیسی و افزایش سرمایه اجتماعی توسط او بود. با افزایش رقابت، مشارکت و خلاقیت هم در جامعه به وجود می‌آید. و زمانی که این اتفاق بیفتد شورش‌ها و خشونت‌ها از بین می‌رود و یک نوع مشارکت همراه با پویایی و رشد و خلاقیت که باعث پیشرفت کشور می‌شود ایجاد می‌شود. انتخابات می‌تواند مثل یک جهش کشور را به جلو بیندازد. بنابراین رئیسی و بازسازی سه ساله او فراموش نخواهد شد.

فیاض گفت: نکته دیگر این است که جبهه‌های فکری هم در این انتخابات کاملاً تمایزیافته شده است. جبهه غرب‌گرا که الگوی خودش را در نوسازی غربی می‌بیند در مقابل بوم‌گرایی که نوسازی را ناظر به ظرفیت‌های داخل دنبال می‌کند، کاملاً تمایزیافته و صف‌آرایی کرده است.

در این حالت بورژوازی تجاری با بورژوازی صنعتی درگیر می‌شود. بورژوازی تجاری یعنی بازار سنتی که همیشه کارش واردات بوده و از دوره مشروطه کارش واردات نساجی و قند از انگلستان بوده است و بازار تهران از مشروطه بر همین اساس نضج گرفته است. بورژوازی تجاری در ایران نگذاشته است که بورژوازی صنعتی رشد کند و نفس بکشد و همواره مانع رشد تولید بوده است. بورژوازی صنعتی تحت فشار بورژوازی تجاری است که در اتاق بازرگانی شکل گرفته است. اتاق بازرگانی ایران یعنی بورژوازی تجاری‌ای که نمی‌گذارد تولید مبتنی بر بورژوازی صنعتی در ایران شکل بگیرد و در این انتخابات هم با آن درگیر است.

عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی تهران ادامه داد: غرب‌گرایی هم بر اساس بورژوازی تجاری شکل می‌گیرد که وابسته به غرب است. در دولت قبل هم تمام تولیدی‌ها را به وسیله بانک‌ها تعطیل کردند و مردم بیکار شدند و بحث قاچاق به وجود آمد. بنابراین این نکته مهمی است.

او افزود: اگر بوم‌گرایی که می‌خواهد بورژوازی صنعتی ایجاد کند در این انتخابات رای بیاورد، خشونت‌های اسرائیل در منطقه کم خواهد شد. اما اگر غرب‌گرایی رای بیاورد اولین چیزی که اتفاق می‌افتد حملۀ اسرائیل به کشورهای منطقه خصوصاً لبنان است. بنابراین نتیجه این انتخابات روی امنیت منطقه و امنیت جهانی تاثیر می‌گذارد.

فیاض گفت: اگر بوم‌گرایی رای بیاورد، قدرت و سرمایه اجتماعی به همراه پیشرفت اوج می‌گیرد و آسایشی که آرامش را هم به دنبال دارد، به وجود می‌آورد. اما اگر غرب‌گراها که به دنبال گرانی بنزین و برق، آب و نفت هستند رای بیاورند، جامعه دچار تلاطم می‌شود و فقر عمومی گسترش پیدا خواهد کرد و لشگری از انسان‌ها دوباره به زیر خط فقط سقوط خواهند کرد. مرحوم شهید رئیسی ۶ میلیون نفر را از زیر خط فقر خارج کرد اما اگر دوباره غرب‌گراها با این رویکردهای‌شان روی کار بیایند میلیون‌ها نفر به زیر خط فقر خواهند برگشت.

او ادامه داد: بعد از افزایش فقر هم شورش‌ها به وجود خواهد آمد. اگر چنین شود دولت‌غرب‌گرا هم بیشتر به غرب وابسته می‌شود تا شورش‌ها را خنثی کنند و به این ترتیب امنیت ایران بیشتر وابسته به امنیت غرب می‌شود و امنیت کشور نابود خواهد شد چون در قالب امنیت غربی تفسیر می‌شود. این حرف را هم از دوران گذشته مکرر گفته‌اند. بعد از جنگ که غرب‌گراها سر کار آمدند و بازسازی غربی را شروع کردند امنیت ما را با امنیت غرب تعریف کردند و گفتند موشک به کار ما نمی‌خورد. از دولت بازرگان که غرب‌گرا بود این داستان وجود داشت. بازرگان گفت باید هواپیماهای اف ۱۴ را پس بدهیم. رئیس دولت بازسازی و نوسازی هم گفت دیگر موشک نیاز نداریم!

عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی تهران گفت: دولتِ برجامِ بی‌فرجام می‌خواست برجام دو و سه را هم احیا کند و کل ساختار امنیتی و اقتصادی ما وابسته به غرب شود و یک دولت ویترینی شویم که در بهترین حالت شبیه مالزی باشد! دولت نوسازی بعد از جنگ هم اول الگوی خود را ژاپن گرفت بعد سقوط کرد به اندونزی رسید و بعد به الگوی ترکیه سقوط کرد.

این مردم‌شناس افزود: در اواخر دولت نوسازی بعد از جنگ هم رئیس جمهور وقت هم به ترکیه رفت و گفت الگوی دولت لاییک تورگوت اوزال الگوی ایران شود. انقلاب اسلامی شدیداً با آن ساختاری که در این دولت دنبال می‌شد آسیب دید. بنابراین غرب‌گرایی به نوسازی آمرانه و نابود کردن سرمایه اجتماعی منتهی می‌شود در حالی که بوم‌گرایی به ایجاد سرمایه اجتماعی، خلاقیت گروهی و مشارکت عمومی و پیشرفت کشور خواهد رسید. غرب‌گرایان باعث عقب‌ماندگی ما هستند و بوم‌گرایی باعث پیشرفت صنعتی ما خواهد شد در حالی که آنها طرفدار تجارت و وابستگی اقتصاد ایران به خارج از کشور هستند. در زمان این دولت‌ها فاصله طبقاتی در کشور به شدت اوج می‌گیرد. چون کسانی که واردات انجام می‌دهند به شدت سرمایه‌دار و پولدار می‌شوند. شما اگر در همان دولت یازدهم و دوازدهم نگاه کنید اینها اینقدر واردات کرده اند که معلوم نیست این همه چیز در گمرکات وجود داشت مال چه کسی است؟

فیاض افزود: دولت یازدهم و دوازدهم غرب‌گرا بود و واردات را به اوج رسانده بود. دولت غرب‌گرا بر اساس بورژوازی تجاری است که انگلیسی‌ها از دوره مشروطه در ایران راه انداختند. به عبارت دیگر این راست مدرنی که در دولت قبل بود بر اساس راست سنتی بنا شده بود و بیشترین غرب‌گرایی در میان اینهاست.

او در پایان گفت: اما برعکس اینها نسل جوان و متخصص در داخل و خارج کشور به دنبال بوم‌گرایی هستند تا کشوری قوی در ایران بسازند. این نسل جوان و متخصص و تحصیل‌کرده دنبال عقلانیت و تولید صنعتی است. بنابراین آینده نه چندان دور دوران نزاع با نسل پیر و میان‌سال بورژازی تجاری با نسل جوان تحصیل‌کرده متمایل به تولید صنعتی و عقلانیت رو به جلو است. این دو گفتمانی است که در این انتخابات با هم درگیر هستند. اگر این نسل پیروز نشوند و نسل بورژوازی تجاری با ثروتی که دارد پیروز شود، جامعه را به شدت دچار بحران خواهد کرد. البته که مردم هم طرفدار همین نسلی هستند که فرزندان خودشان هستند و تحصیل‌کرده‌اند و تولیدگرا و صنعت‌گرا هستند.